IDFA: de werkelijkheid verzin je niet
De films op het IDFA geven een prachtige kijk op de weerbarstigheid van het leven. Van intieme inkijkjes in het leven van ‘alledaagse’ mensen, bizarre tijdgebonden fenomenen tot aan politieke pamfletten – het IDFA heeft het allemaal. Elk jaar weet de organisatie honderden prachtige documentaires te vertonen over uiteenlopende onderwerpen. Deze geven een even prachtig als divers beeld van nieuwe fenomenen en de verborgen tijdsgeest.
Dit jaar is bij het IDFA weer een keur aan politiek en sociaal geëngageerde films te vinden. De politieke documentaire is nog steeds hot, een trend die begon met films als Bowling for Columbine en The Corporation. Dit seizoen zijn er tientallen documentaires met een duidelijk politiek karakter geselecteerd. Een van de onvermijdelijke onderwerpen dit jaar op het festival is de crisis van het kapitalisme. Het duo Andy Bichlbaum en Mike Bonanno lanceert hun tweede film The Yes Men Fix the World; en de nieuwste film van Micheal Moore, Capitalism: A Love Story, beleeft zijn Nederlandse première samen met de verfilming van Naomi Kleins gelijknamige boek The Shock Doctrine.
Een ander uitvoerig belicht thema is de staat Israël. Dit jaar heeft het IDFA de Israëlische filmmaker Eyal Sivan (Haifa, 1964) als speciale gast. Naast zijn eigen nieuwe film Jaffa, the orange’s clockwork, heeft deze maker ook tien films voor het IDFA geselecteerd. Sivan schuwt de controversie niet. In zijn eigen films gaat hij op zoek naar de manier waarop het collectieve geheugen wordt gebruikt voor politieke doeleinden. Zijn films zijn geen uitgelezen politieke pamfletten maar tonen op een subtielere manier de dynamiek die bijdraagt aan dit conflict. Enkele van de films die hij heeft gemaakt zijn dan ook verboden in Israël. Een andere echte aanrader binnen dit thema is de film American Radical: The trials of Norman Finkelstein, een boeiend en heftig portret van de joodse professor die vecht tegen de zionistische ideologie en misbruik van antisemitisme.
Ook is er dit jaar een speciale selectie ‘green screen’-documentaires, met het oog op de komende klimaatconferentie in Kopenhagen. Films als Tapped, Food Inc, The End of the Line en Earth Keepers nemen de kijker mee naar specifieke en globale problemen rondom klimaat, voedsel en watervoorzieningen. Om je niet helemaal in de kou te laten staan na het zien van deze vaak indringende films, worden er debatten, ‘master classes’ en ‘talk of the day’s’ georganiseerd. Daarin wordt met de gasten en het publiek dieper ingegaan op de inhoud van de film.
Het IDFA, en meer in het algemeen de documentaire, is bij uitstek het medium om de weerbarstige realiteit van het leven en de wereld aan het publiek te tonen. Het IDFA is dan ook dé plek in Nederland waar één keer in het jaar de verhalen samenkomen die in de mainstream-media lijken te ontbreken. Een plek waar verhalen weer verhalen mogen zijn, in plaats van vluchtige breaking news-items waarin snelle quotes de inhoud bepalen. Een plek waar geen angst is om de diepte in te gaan en oppervlakkigheden genadeloos bloot te leggen.
Toch wil ik een puntje van kritiek plaatsen. Een opvallende trend binnen de politiek geëngageerde documentaires die het IDFA dit jaar aanbiedt, is dat ze bijna allemaal lijken af te sluiten met een pamflet over wat we zouden moeten doen: een opsomming van regels hoe je kunt helpen. Bij deze trend zet ik zeer mijn twijfels. Een documentaire moet voor zichzelf spreken, moet de kijker uitdagen zelf te denken en hem of haar de ruimte bieden zijn of haar eigen conclusies te trekken. Een opgeheven vinger werkt vaak averechts. Subtiliteit en intimiteit zouden van mij een nieuwe uitdaging mogen worden van filmmakers binnen dit genre.
Het IDFA is nog te bezoeken tot en met zondag 29 november.