Howard Zinn: historicus van het volk
Door Alan Maass (bewerkt door Dirk van Miert,foto door Robin Holland)
Howard is vooral bekend om zijn boek ‘Geschiedenis van het Amerikaanse volk’ (‘A People’s History of the United States’). Dit boek liet aan miljoenen lezers zien dat de Verenigde Staten een lange traditie kent van protest, verzet en rebellie – een traditie die in de mainstream geschiedschrijving nauwelijks aan bod komt. Het boek werd een enorm succes: het ging tot op heden liefst meer dan twee miljoen keer over de toonbank. Sterker nog: er is bijna geen enkel ander boek ter wereld dat elk jaar beter verkoopt dan het voorafgaande jaar.
Bij het boek verscheen later een bloemlezing, ‘Stemmen van het Amerikaanse Volk’, waarin voordrachten, artikelen, essays, gedichten en songteksten zijn opgenomen van mensen die deelnamen aan de campagnes en gevechten die in de ‘Geschiedenis’ de revue passeren. Afgelopen december zond een Amerikaanse geschiedeniskanaal een twee uur durende verfilming uit, waarin acteurs als Morgan Freeman, Matt Damon en Marisa Tomei delen uit de bloemlezing voor het voetlicht brengen. Ook treden muzikanten als John Legend en Bruce Springsteen erin op, en dichters als Stacyann Chin.
Maar Zinns ‘Geschiedenis’ en het bijbehorende boek ‘Stemmen’ zijn slechts twee van de talloze boeken die hij publiceerde. Zijn oeuvre omvat studies over de burgerrechtenbeweging van de jaren zestig, over de Vietnam-oorlog, en over de relatie tussen terrorisme en oorlog. De rode draad in zijn boeken is de kritiek op militarisme en imperialisme.
Zinn schreef bovendien twee toneelstukken: één over de anarchist Emma Goldman. In een ander stuk wordt Karl Marx ten tonele gevoerd in het hedendaagse Soho te New York en stelt zich de vraag wat de relevantie kan zijn van socialistische ideeën voor de wereld van nu. Volgens Noam Chomsky, die andere grote Amerikaanse linkse intellectueel, heeft Zinns werk ‘het bewustzijn van een generatie veranderd’. En hij voegde eraan toe: ‘Telkens als er om actie geroepen was, kon je er zeker van zijn dat Zinn in de voorhoede stond, als een voorbeeld en een betrouwbare gids.’
Zinn is vooral bekend als schrijver en historicus, maar in zijn leven legde hij dezelfde moed en toewijding aan de dag als in de periodes van strijd die hij in zijn boeken beschreef. Howard, geboren in New York in 1922 als zoon van Joodse arbeiders, was vanaf zijn eerste baantje bij de Brooklyn Scheepswerf actief als vakbondsvertegenwoordiger.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wilde Zinn het fascisme bestrijden en besloot hij zich aan te melden als vrijwilliger in het leger. Hij werd bommenwerperpiloot en maakte talloze vluchten over Duitsland. Achteraf werd bekend dat tijdens een van zijn laatste vluchten geëxperimenteerd werd met het gooien van napalmbommen. Deze ervaring deed hem tot het inzicht komen dat de claims over WO II als een ‘goede oorlog’ tegen het fascisme niet te rijmen waren met de nietsontziende zucht naar politieke macht en economische rijkdom van de Amerikaanse regering.
Na de oorlog ging Howard studeren en schopte hij het tot universitair docent aan Spelman College. Aan deze universitaire instelling in Atlanta, in het zuiden van de VS, studeerden vooral zwarte vrouwen. Daarmee bevond het College zich midden in het tumult dat ontstond over het racistische rechtssysteem. Howard nam actief deel aan de burgerrechtenbeweging. Hij werd ontslagen toen hij zich tegen de conservatieve bestuurders van het College verzette.
Kort daarop ging hij lesgeven aan Boston University, meer in het noorden van de VS. Daar stortte hij zich met collega’s in de beweging tegen de oorlog in Vietnam. Ook na de Vietnam-oorlog bleef hij het beleid van de Amerikaanse regering bekritiseren. Of het nu ging om de politiek van de VS in het Midden-Oosten, om de fundamentele onrechtvaardigheid van het Amerikaanse strafrechtsysteem, of om vakbondsrechten. Met zijn voordrachten trok hij tot op het laatst toe volle zalen.
Waar hij op bleef hameren is dat er rechtvaardigheid mogelijk is, maar alleen als gewone mensen daar zelf voor vechten. Daarbij benadrukte hij dat je als burger geen begrip hoeft op te brengen voor het standpunt van de politicus of de bestuurder. Politici en bestuurders hebben namelijk andere prioriteiten op hun agenda en zijn aangesteld om die agenda uit te voeren, niet om haar aan te passen. Alleen door strijd van onderop kunnen ze gedwongen worden hun agenda te wijzigen.
Zinn: ‘Telkens als vooruitgang werd geboekt, telkens als een vorm van onrecht uit de wereld werd geholpen, kwam dat doordat mensen optraden in hun rol als burgers, en niet in de rol van politici. Ze klaagden niet alleen, ze werkten, handelden, organiseerden en als het nodig was, schopten ze rellen.’
De laatste woorden in zijn autobiografie ‘Je kan niet neutraal zijn op een rijdende trein’ (‘You Can’t Be Neutral on a Moving Train’, ook verfilmd), luiden: ‘Het koesteren van hoop in donkere tijden is niet louter naïef of romantisch. Het wordt ingegeven door het feit dat de menselijke geschiedenis niet alleen gaat over wreedheid, maar ook over mededogen, opoffering, moed en vriendelijkheid. Ons leven wordt beïnvloed door onze keuzes om bepaalde aspecten in deze complexe geschiedenis te benadrukken. Als we alleen de slechte kanten zien, dan werkt dat verlammend en kunnen we niet meer handelen. Als we echter de talloze tijden en plekken voor ogen houden dat mensen zich voorbeeldig gedroegen, dan motiveert dat ons om niet bij de pakken neer te zitten en geeft het ons in ieder geval de kans om de dolgedraaide top van deze wereld een andere richting op te duwen. En als we iets doen, hoe klein ook, dan hoeven we niet te wachten op een of ander toekomstig Utopia. De toekomst is een oneindige reeks momenten van het heden, en om nú te leven zoals we vinden dat mensen zouden moeten leven, in weerwil van alles om ons heen dat niet deugt, dat is op zichzelf al een schitterende overwinning.’
Dit is een vertaling en bewerking van The people’s Historian
Conversations with History: Howard Zinn