Hollywoods stereotypering van Arabieren en moslims
Hollywood kent een lange traditie van stereotypen over moslims en Arabieren als barbaren en bloeddorstige terroristen. Jack Shaheen deed grondig onderzoek naar ruim duizend films, van de vroegste periode in de filmgeschiedenis tot het begin van de 21ste eeuw. Zijn conclusies over de portrettering van ‘Reel Bad Arabs’ legde hij vast in twee boeken en een film. Shaheens eerste boek Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People verscheen enkele maanden voor 11 september 2001. De impact van die gebeurtenis op de ‘droomfabriek’ in de jaren daarna heeft Shaheen verwerkt in zijn nieuwste boek Guilty – Hollywood’s Verdict on Arabs after 9/11. Tevens kwam in 2007 de documentaire Reel Bad Arabs uit.
Zowel in je eerste boek als in de documentaire illustreer je aan de hand van een groot aantal voorbeelden dat het ontmenselijken van ‘Arabieren’ een lange geschiedenis kent in Hollywood. Hoe zou je die beeldvorming omschrijven?
Van de eerste ‘stomme films’ tot blockbusters als Back to the Future en True Lies kun je een constante factor ontdekken zodra het de portrettering van Arabieren en moslims betreft. Het is het beeld van gluiperige schurken, van de oversekste bedoeïenenbandiet of sjeik met zijn grote baard en kromzwaard tot de gewelddadige terrorist. Vrouwen uit het Midden-Oosten vallen ofwel in de categorie van onderdanige slavin, of zijn erop uit ons te verleiden als geheimzinnige buikdanseres. Afgelopen jaren echter worden ook zij vaker als terrorist verbeeld. Het zijn allemaal klassieke stereotypen van ‘de Ander’, zoals ook Edward Said die beschrijft in zijn Orientalism.
Wat zijn volgens jou de meest schrijnende voorbeelden van deze beeldvorming?
Die zijn talloos. Neem Walt Disneys animatiefilm Aladdin, een megasucces uit 1992 dat wereldwijd door miljoenen kinderen werd gezien. In het openingslied wordt gezongen: ‘Ik kom uit een land, van een plek ver weg, waar de karavaankamelen zwerven, waar ze je oor afsnijden als je gezicht hen niet bevalt. Het is barbaars, maar hey… het is thuis.’ Of neem het racistische Rules of Engagement, waarin een bloedbad wordt gerechtvaardigd dat Amerikaanse soldaten in Jemen hebben aangericht op een plein vol demonstrerende burgers. Na onderzoek blijkt namelijk dat de omgekomen vrouwen en kinderen zelf waren begonnen met schieten. Het zwaargewonde meisje in het ziekenhuis met wie we aanvankelijk nog sympathiseerden, transformeert hiermee in een terrorist.
Van de duizend gerecenseerde films in Reel Bad Arabs beoordeel je negenhonderd als ‘negatief’, slechts twaalf titels komen er positief vanaf. Is hierin sinds het begin van de War on Terror veel veranderd?
Van de honderd nieuwe films sinds 9/11 die ik in Guilty beschrijf, zou ik maximaal twintig ‘evenwichtig’ noemen. De overige tachtig tonen aan dat de islamofobe trend zich heeft doorgezet. The Kingdom – van dezelfde maker als Rules of Engagement – is daar slechts een van de nieuwste voorbeelden van. Daarin worden Arabische kinderen opnieuw als terroristen afgeschilderd. De wortels van deze stereotypering gaan dan ook veel verder terug dan 9/11. Hollywoods beeldvorming heeft het Amerikaanse regeringen stukken makkelijker gemaakt om oorlogen ook ideologisch te kunnen verantwoorden. De absurde link tussen Saddam Hoessein en Hitler, het racisme van Amerikaanse soldaten ten aanzien van Irakezen en Afghanen, het instellen van de Patriot Act, enzovoort – al die zaken werden eenvoudiger omdat de filmfabriek dergelijke vooroordelen over ‘Arabieren’ al jarenlang systematisch heeft helpen inbedden in de geest van mensen. Denk aan de befaamde uitspraak van Jack Valenti, een van de machtigste bazen van de Amerikaanse filmindustrie, dat Hollywood en Washington ‘hun oorsprong hebben in hetzelfde DNA’.
Je hebt zelf advies gegeven bij het maken van Three Kings en Syriana, twee films die juist een andere kijk geven op de bevolkingen in het Midden-Oosten. Het post 9/11 tijdperk heeft meer kritische films voortgebracht, zoals we kunnen zien aan Michael Moore en de antiracistische kritiek in de Oscar-winnaar Crash. Blijven dit uitzonderingen of is er meer aan de hand?
De Amerikaanse realiteit wordt hierin inderdaad meer erkend, al zou ik ze niet meer dan vonken noemen. De gevestigde media zouden deze progressieve films liever doodzwijgen. Over het geheel bevestigen deze uitzonderingen dus juist de regel, hoeveel aandacht ze soms ook trekken. Wat dat betreft blijven de werkelijke extremisten de media domineren. Vergeet niet dat in tientallen Amerikaanse tv-shows vooroordelen over moslims nog altijd veel ruimte krijgen – en dat is wat mensen thuis op de buis zien. Anti-Arabische films zoals Iron Eagle en Navy Seals uit de tijd van de Koude Oorlog worden nog steeds herhaald op televisie. Het blijft voeding voor de paranoia over alles wat er maar Arabisch uitziet. Wat niet wegneemt dat films als Babel of Paradise Now – waarin duidelijk een heel ander beeld van moslims naar voren komt – het landschap wat positiever kleuren. Maar vaak betekent het onafhankelijk karakter van zulke producties dat veel mensen ze helaas niet zullen zien.
Je hebt eerder het verband gelegd met hoe ook de nazi’s film gebruikte voor antisemitische propaganda.
De stereotypen over Arabieren in film hebben veel overeenkomsten met hoe Goebbels ‘de jood’ in beeld bracht – denk aan het opblazen van zogenaamde uiterlijke kenmerken, ‘hun’ controle over ‘onze’ olie of ‘ons’ geld, ‘hun’ verleiding van ‘onze vrouwen’. Het zou een krachtige korte film kunnen opleveren, met die stereotypen naast elkaar gezet – en een mooie tegenfilm trouwens om Geert Wilders mee te confronteren. We zouden het verzet tegen de discriminatie van Joden, zwarten en latino’s moeten doortrekken naar dat jegens moslims en Arabieren. Ik ben van nature een optimist, maar die opgave is niet gering als je ziet hoe studiobazen grip hebben op de distributie van heersende ideeën. Ook bij filmmakers ligt daarom een grote verantwoordelijkheid om tegenwicht te bieden in deze ideologische oorlogsvoering.
Jack Shaheen is mediacriticus van Libanees-Amerikaanse origine. Naast auteur van Reel Bad Arabs en Guilty is hij emeritus hoogleraar massacommunicatie aan de Southern Illinois University en werkte hij als adviseur Midden-Oosten voor CBS. Over zijn film zegt Shaheen: ‘Reel Bad Arabs heeft positieve recensies ontvangen, omdat het een eerlijke documentaire is gebaseerd op feiten. Laat ik zeggen dat het een film is voor jonge mensen. Jongeren zouden iets moeten doen tegen deze slechte propaganda en proberen om de cirkel van stilte te doorbreken die al decennia voortduurt.’
Meer informatie over het filmsymposium op 18 oktober vind je hier
De trailer van Reel Bad Arabs: