Hoe ziet een socialistische analyse van de EU er wél uit?
De Europese buitengrenzen zijn de afgelopen jaren uitgegroeid tot de meest dodelijke ter wereld. Meer dan 34.000 vluchtelingen kwamen sinds begin jaren negentig om het leven terwijl ze probeerden de EU te bereiken. ‘Van elke tien personen die probeert te vluchten via de Middellandse Zee verdrinkt er één’, schrijft Sea-Watch. Reddingsboten worden actief verhinderd om uit te varen.
Ook op het Europese continent worden vluchtelingen opgejaagd en worden solidariteit en hulpverlening gecriminaliseerd. Meer dan honderd mensen werden het afgelopen jaar in de EU gearresteerd of onderzocht vanwege hun hulp aan vluchtelingen. De Independent vat samen:
Onder de zaken die zijn onderzocht is een Spaanse brandweerman die tot dertig jaar gevangenisstraf kan krijgen voor het redden van vluchtelingen in de zee bij Griekenland, een Franse olijfboer, die gearresteerd werd omdat hij migranten voedsel en onderdak bood aan de grens met Italië en een 70-jaar oude Deense grootmoeder die is veroordeeld en beboet voor het aanbieden van een lift aan een gezin met kleine kinderen.
In de discussies in de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement (EP) wordt hier amper over gesproken door links. Dat is niet zo gek. De SP voerde de afgelopen maanden juist een nationalistische campagne voor onder meer uitsluiting van Poolse arbeidsmigranten. Andere partijen doen alsof de EU een progressief alternatief is voor de politiek van Rusland, China en Trumps Verenigde Staten.
Economische wortels
Maar Fort Europa illustreert dat mensenrechten binnen de EU ondergeschikt zijn aan economische belangen. Dit is al het geval sinds het begin van het Europese project met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. De stapsgewijze uitbreiding van de interne markt moest ervoor zorgen dat grote bedrijven uit de kern van Europa na de Tweede Wereldoorlog verder konden groeien.
Door markten te integreren en standaardiseren (harmonisatie) wordt de concurrentie tussen werkende mensen en voorzieningen in verschillende lidstaten steeds verder vergroot. Dit drijft de lonen omlaag en de winsten van multinationals omhoog. Deze verhoging van de uitbuitingsgraad dient om de exportpositie van bedrijven uit de kern van de EU, in de eerste plaats uit Duitsland, te versterken. Zij kunnen zo de concurrentie beter aan met bedrijven uit andere imperialistische blokken.
De EU is hiermee een imperialistisch project, maar wel een met grote tegenstellingen. De EU richt zich namelijk niet alleen op het steeds verder uitrollen van neoliberaal beleid: van de Lissabon agenda tot Europe 2020. Het drijft ook tegenstellingen binnen de EU zelf op de spits. Met dank aan onder andere de Hartz-hervormingen van sociaaldemocraat Schröder en de invoer van de euro, spelen Duitse bedrijven een steeds dominantere rol binnen de EU ten opzichte van bedrijven uit de periferie.
De EU draait dus om de belangen van het Europese kapitaal, niet om mensenrechten. Het is dan ook geen verrassing dat de verkiezingen voor het Europees Parlement nauwelijks betekenis hebben. De belangrijkste organen van de EU, de Europese Raad en de Europese Commissie, zijn beiden onverkiesbaar. Het Europees parlement heeft niet eens het recht om initiatief tot wetten te nemen.
Mythes over de EU
Het is daarom hoog tijd dat links afrekent met een aantal hardnekkige mythes. De eerste is dat het Europese project bedoeld is om ‘vrede, veiligheid en vooruitgang’ te waarborgen. Maar de onderlinge vrede zorgt ervoor dat lidstaten hun handen vrij hebben om op bloedige wijze te proberen koloniaal bezit vast te houden, betrokken te raken bij oorlogen in het Midden-Oosten of neokoloniale handelsverdragen te sluiten.
De tweede mythe is dat we de Europese Unie kunnen hervormen. In Griekenland werd het linkse Syriza vier jaar geleden de grootste partij, omdat het een einde aan de destructieve bezuinigingsagenda van de EU beloofde. Ondanks meer dan dertig algemene stakingen en een helder ‘nee’ in het referendum over deze bezuinigingsagenda wist de onverkozen Trojka onder leiding van Dijsselbloem het verzet van de Griekse regering te breken. Dat Syriza capituleerde en nu bezuinigingsbeleid doorvoert, laat zien dat economische belangen en niet democratie de doorslag geven.
De derde mythe is dat de EU nodig is om de klimaatcrisis te bestrijden. Er is echter geen enkele aanleiding om te denken dat een EU waarin de belangen van multinationals centraal staan, de maatregelen gaat nemen die nodig zijn om run-away climate change te voorkomen. De invulling van klimaatbeleid is een reflectie van machtsverhoudingen. Daarbij hebben we het internationalisme nodig van klimaatstakende scholieren, niet internationale schijnoplossingen zoals emissiehandel.
De vierde mythe is dat de EU een verdedigingslinie is tegen extreemrechts. Maar het is precies het neoliberale beleid van de EU zelf dat de voedingsbodem creëert voor de atomisatie van de middenklasse en de opkomst van rechts. De neoliberale afbraak van politici zoals Timmermans en Rutte en de opkomst van neofascisten zoals Baudet zijn twee kanten van dezelfde medaille. Deze laatsten combineren economisch nationalisme à la Trump met complotdenken zoals dat een (Joodse) elite doelbewust de ‘vitaliteit’ van het Europese volk ondermijnt door middel van massa-immigratie
Perspectief
Het is belangrijk dat we in de context van de internationale opkomst van extreemrechts onze stem uitbrengen op een linkse partij. Dit helpt voorkomen dat er nog meer middelen naar een steeds groter wordende extreemrechtse fractie gaat. De neofascistische Italiaanse vice-president Salvini probeert bijvoorbeeld al een internationale van de haat te formeren.
De komende jaren zal dit tot een verdere polarisering leiden tussen extreemrechts en het neoliberale midden. De Franse president Macron roept nu op tot verdere Europese integratie door middel van industriebeleid en een Europees leger. De gevolgen hiervan zouden dramatisch zijn. Het is aan socialisten om een alternatief op links zichtbaar te maken dat juist draait om het versterken van publieke voorzieningen, internationale solidariteit en klimaatrechtvaardigheid.
We moeten dit combineren met het bouwen van het verzet van onderaf. Een brede en militante beweging die in staat is Rutte met zijn bezuinigingsbeleid, pensioenplannen en neoliberale klimaatplannen weg te staken, is de beste vorm van internationale solidariteit die er is. Deze strijd moet hand in hand gaan van het organiseren van verzet en demonstraties in solidariteit met vluchtelingen en tegen de steeds verdere normalisering van racisme en de opkomst van extreemrechts.