Hoe wetenschap bloeide onder de islam

De tentoonstelling 1001 Inventions: Rediscovering the Muslim World toont en analyseert honderden wetenschappelijke prestaties, op het gebied van wis- en natuurkunde, astronomie, geografie en geneeskunde. Wie moslims als ‘achterlijk’ ziet, weet na een bezoek dat islamitische wetenschappers eeuwen voor lagen op het Westen.
13 november 2014

Foto: Atlas van Muhammad al Idrisi uit 1154

Door Katerina Papadouli

Vanaf de negende tot en met de dertiende eeuw strekte de islamitische wereld zich uit van Spanje tot India. In deze periode maakte de islamitische beschaving een ongekende wetenschappelijke, culturele en filosofische ontwikkeling door. De tentoonstelling 1001 Inventions verkent deze wetenschappelijke prestaties. Met veel interactieve displays en video’s worden belangrijke islamitische wetenschappers, onder wie wiskundigen, scheikundigen, astronomen, sociologen, kunstenaars en ambachtslieden gepresenteerd.

Wiskunde, astronomie, geografie

Een van de eerste grote islamitische wiskundigen was Mohammed ibn Moesa al-Chwarizmi. Hij was van Perzische afkomst en leefde tussen 780 en 850. Een van zijn grootste bijdragen was de verspreiding van het Indiase numerieke systeem. Hij introduceerde het getal nul in de wiskunde, vier eeuwen voor dit in West-Europa gebeurde.

Een andere wiskundige, Al-Battani, gebruikt driehoeksmeting om de exacte positie van een persoon op aarde te berekenen. Dit was van groot belang voor moslims om in de richting van Mekka te bidden. De berekeningen die in deze periode werden ontwikkeld, vormen nog steeds de basis voor hedendaagse GPS-systemen.

Ontwikkelingen in de sterrenkunde kwamen voort uit vorderingen in de wiskunde. Sterrenkunde stond centraal tijdens de islamitische ‘Gouden Eeuwen’, zowel op het gebied van observatie als bij het maken van navigatie-instrumenten.

De wetenschapper Al-Biruni schreef vele invloedrijke astronomische werken in de tiende eeuw en is bekend om inzichten in de rotatie van de aarde. Hij verbeterde de resultaten van Ptolemaeus, die in die tijd algemeen geaccepteerd waren, en kon daarmee betere metingen verrichten. Geografen die werkten in het Kalifaat van de Abbasiden berekenden, via trigonometrie en bolmeetkunde, de diameter van de aarde opmerkelijk precies als 12,728 km – slechts 37 km afwijkend van huidige berekeningen.

Kaarten van oude Grieken werden uitgebreid en verbeterd. De atlas van Muhammad al Idrisi bijvoorbeeld, die in de twaalfde eeuw op Sicilië leefde, diende eeuwen later nog als maatstaf voor andere kaarten.

Natuurkunde, chemie, geneeskunde

Een van de eerste wetenschappers die bijdroegen aan de intellectuele traditie in de natuurkunde was Ibn Al Haytham (965-1040). Na jaren van experimenteren en onderzoeken schreef hij een boek waarin hij het geaccepteerde idee van Ptolemaeus, dat licht wordt uitgezonden van het oog naar een object, verwierp. Hij bouwde een camera obscura, en betoogde dat licht bestaat uit stralen die zich in een rechte lijn bewegen. Nieuwe uitvindingen en verbeteringen op oude apparaten vonden plaats, van verbeterde waterklokken tot chemische laboratoriumapparatuur.

De olifantklok was een middeleeuwse uitvinding door Al-Jazari (1136-1206). Dat is een waterklok in de vorm van een Aziatische olifant. Los van de mechanische innovaties, wordt de klok zelf gezien als een vroeg voorbeeld van multiculturalisme vertegenwoordigd in de technologie. De olifant staat voor de Indiase en Afrikaanse culturen, de draak staat voor de Chinese cultuur, de feniks vertegenwoordigt de oude Egyptische cultuur, het waterwerk vertegenwoordigt de oude Griekse cultuur, en de tulband vertegenwoordigt de islamitische cultuur.

Alchemie, afkomstig uit de Arabische wereld, was erg belangrijk voor de verdere ontwikkeling op het gebied van scheikunde. Tijdens de 8ste eeuw werd kerosine voor het eerst gedistilleerd uit ruwe olie. In het midden van de negende eeuw waren islamitische chemici al op de hoogte van de chemische processen van destillatie, kristallisatie, oxidatie, verdamping en filtratie.

De grootste ontwikkelingen in de geneeskunde vonden plaats in het islamitische Spanje. Door onderzoek van honderden patiënten ontwikkelde Ibn Zakariya Al Razi effectieve behandelmethoden voor kwalen als hoest en hoofdpijn. Zijn gigantische medische encyclopedie werd eeuwenlang gebruikt als standaardtekst in heel Europa. Hij wordt ook beschouwd als de grootste islamitische chirurg, omdat hij nieuwe methoden en instrumenten bedacht om operaties te verbeteren.

Onderwijs

Al deze resultaten waren niet mogelijk geweest zonder de gelijktijdige stimulering van het onderwijs. Fatima Al-Fihri ondersteunde de bouw van moskeeën als onderwijsinstellingen in de hele islamitische wereld. In 859 stichtte ze ’s werelds eerste instelling die academische graden verleende, in Fez, Marokko.

Tijdens de islamitische ‘Gouden Eeuwen’ werden ontdekkingen uit andere beschavingen samengebracht en verder ontwikkeld. Dit tijdperk vormde een brug tussen de kennis van de Griekse en Romeinse oudheid en de renaissance in Europa: vele oude teksten zijn via de islamitische wereld bewaard gebleven. Zo werd de basis gelegd voor de moderne wetenschap.

Hedendaags racisme tegen moslims in het Westen gaat samen met de westerse dominantie – wetenschappelijk, cultureel en economisch – over de islamitische wereld. De tentoonstelling 1001 Inventions is een geweldige kans een wereld te ontdekken die eeuwen voor ons verborgen is.

T/m 11 januari 2015 is 1001 inventions: rediscovering the Muslim world te zien in post rotterdam Zie de site.