Hoe roeien we racisme uit?

Say it Loud! is een bundel die is uitgegeven door Bookmarks. Hierin analyseren Britse socialisten racisme, en de strijd ertegen, in een historisch perspectief.
5 juli 2016

Door Rozanne Klinkenberg

Een aanleiding voor een boek over racisme hoeft helaas nooit lang te worden gezocht. In augustus 2011 waren er hevige rellen in Groot-Brittannië. De aanleiding was de gewelddadige politiemoord op de 29-jarige, zwarte Mark Duggan in Londen. De woede over zijn dood leidde tot protest in zijn wijk Tottenham, en rellen ver daarbuiten. De mainstream media negeerden de aanleiding en criminaliseerden de zwarte jongeren. Premier Cameron veroordeelde de rellen als ‘criminaliteit puur en simpel’. Een debat over de oorzaken bleef uit.

De schrijvers van Say it Loud! laten zien dat, net als hier, de politie etnisch profileert en dat er sprake is van institutioneel racisme. Hun centrale idee is dat zwarte en witte mensen een gemeenschappelijk belang hebben om zich tegen racisme te verzetten. De essays behandelen islamofobie, fascisme, de Black Power-beweging en de geschiedenis van confrontatie met racistische instituties in Engeland.

In zijn essay ‘The roots of racism’ gaat Ken Olende in op de vraag waar racisme vandaan komt. Hierbij citeert hij de zwarte marxist C.L.R. James, die uitlegde hoe racisme samenhangt met de opkomst van de trans-Atlantische slavenhandel. De slavenhandel was voor veel mensen zo schokkend dat ‘de enige rechtvaardiging waarmee de mensheid dit kon aanzien, was om mensen te verdelen in rassen en te besluiten dat Afrikanen een inferieur ras waren’.

Olende laat zien hoe slavernij samenhangt met de ontwikkeling van het kapitalisme. Slavenarbeid maakte de koloniën winstgevend, en de goedkope productie van grondstoffen zoals katoen maakte grootschalige industrie mogelijk. Ook laat hij zien dat kapitalisme racisme nodig heeft. Toen in de VS witte en zwarte arbeiders samen optrokken om hun positie te versterken, reageerde de heersende klasse met strengere rassensegregatie om deze bedreiging van hun macht en winsten te breken.

Esme Choonara geeft in haar artikel enkele strategische lessen voor de strijd tegen racisme. Zij stelt het idee ter discussie dat witte mensen belang hebben bij racisme, de zogenaamde ‘privilegetheorie’. Zoals Marx schreef in Het Kapitaal, kunnen witte arbeiders zich niet bevrijden als zwarte arbeiders gebrandmerkt worden. Klasse is niet zomaar een van de vele onderdrukkingsmechanismen: uitbuiting is de motor van het systeem. Zwarte én witte arbeiders, mannen, vrouwen en mensen van ander gender hebben het gezamenlijke belang om die uitbuiting op te heffen.

Choonara stelt dat revolutie noodzakelijk is, niet alleen omdat de heersende klasse anders haar macht niet zal opgeven, maar ook omdat arbeiders zich in dat proces kunnen ontdoen van de oude vooroordelen van het kapitalisme. Tegelijk is dat geen automatisch proces, en daarom moeten antiracisten en socialisten nu al pleiten tegen racisme en seksisme.

Hoewel de voorbeelden in het boek meestal Brits zijn, is het ook het lezen waard als je in Nederland actief bent tegen racisme. Engeland heeft veel overeenkomsten met Nederland. Beide landen hadden ooit een koloniaal rijk, en waren grote slavenhandelaars.

Doorspekt met voorbeelden van antiracistisch verzet van zwart én wit, is Say it Loud! een goed startpunt voor het bouwen van een antiracismebeweging én voor een kennismaking met de marxistische analyse van racisme.

Brian Richardson (red.)
Say It Loud! Marxism and the Fight Against Racism
Uitgeverij: Bookmarks / 366 pagina’s / €12,50

Dit boek is verkrijgbaar bij LeesLinks.

Dit artikel verscheen eerder in De Socialist 262, maart 2014.