Hoe publieke media extreemrechts groot hielpen maken
Het medialandschap wordt gedomineerd door marktdenken, kijkcijfers en clicks. Extreemrechtse opvattingen helpen daarbij en krijgen daarom alle ruimte. Daarmee worden de steeds extremere en meer racistische denkbeelden verspreid en genormaliseerd. Vervolgens moet er dus nóg een schepje bovenop gedaan worden om hetzelfde schokkende, clicks-trekkende effect te bereiken. Zo worden steeds extremere denkwijzen salonfähig. Voorbeelden hiervan zijn de talkshow van Jinek die hielp covidontkenner Willem Engel tot een landelijke bekendheid te maken, of Vandaag Inside waar Johan Derksen na het live bekennen van seksueel geweld gewoon kon aanblijven. Het is een zelfversterkend mechanisme waarin de media een monster helpen creëren dat zich uiteindelijk om zal draaien om de hand te bijten waar ze uit eet.
Cordon sanitaire
Mediaplatformen verbergen zich achter de illusie van ‘neutraliteit’ en ‘gebalanceerde berichtgeving’. De retoriek daarachter is dat deze ideeën er nou eenmaal zijn en dus een podium verdienen. Don’t shoot the messenger. Oftewel de media als een passief doorgeefluik. In de woorden van Rob Wijnberg (De Correspondent): ‘Een logica die neerkomt op: als het fascisme maar populair genoeg is, kun je het niet meer veroordelen.’
Dat gaat volledig voorbij aan de rol die de media zelf hebben gespeeld in het groot maken van extreemrechtse ideeën. Dat mediaplatforms hier wel degelijk een rol in spelen wordt duidelijk als we kijken naar de voorbeelden van Wallonië en Luxemburg. Politicologe en onderzoeker Léonie de Jonge liet zien hoe in deze landen een zogeheten ‘Cordon sanitaire médiatique’ oftewel een gecoördineerde isolatie van schadelijke ideologieën in de media, extreemrechts klein heeft weten te houden.
In Nederland zijn we het punt waarop het isoleren van extreemrechtse ideeën nog mogelijke was, allang gepasseerd. In plaats daarvan is het publieke discours steeds verder naar rechts verschoven. Extreemrechts maakt slim gebruik van het idee dat media ‘neutraal’ moet zijn, door zichzelf te framen als ‘ongehoord’. Wanneer hun geen platform wordt geboden voor het verspreiden van racistische en ontmenselijkende denkbeelden, beschuldigen zij media outlets van ‘cancel culture’ of ‘doorgeslagen politieke correctheid’ of het zijn van een ‘links bolwerk’. Ideeën die in strijd zijn met hun visie worden afgeschilderd als ‘extreemlinks’. Wetenschap, zoals het erkennen van de klimaatcrisis en het slavernijverleden, en zelfs de VVD worden als ‘links’ afgeschilderd. Vervolgens wordt er vanuit extreemrechtse hoeken geroepen dat er tegenwicht moet zijn in de vorm van ‘alternatieve wetenschap’ en ‘alternatieve feiten’.
Deze framing van extreemrechts als ongehoorde underdog tegenover een ‘links bolwerk’ is zeer effectief. Linkse opvattingen zijn grotendeels weggezuiverd uit de media. Antiracisten komen nauwelijks aan het woord, idem voor klimaatactivisten en feministen. Als klimaatactivisten actievoeren wordt ‘de vorm’ afgekeurd en als extreem weggezet in plaats van de inhoud van de klimaatcrisis te bespreken. Fascistische boeren die politici bedreigen worden aan tafel gevraagd en vol sympathie en medeleven benaderd.
Zwakke reactie
Op deze manier worden extreemrechtse ideeën steeds populairder en kon een eigen zender als Ongehoord Nederland een plek krijgen binnen de publieke omroep. Het is compleet onacceptabel dat publiek geld wordt gebruikt om racistische en antisemitische onwaarheden te verspreiden. Het is goed en noodzakelijk dat er door de NPO nu een limiet wordt gesteld aan wat ‘moet kunnen’. Zij beroept zich daarmee op de Mediawet en journalistieke codes. De sancties die worden opgelegd zijn echter zwak en niet doeltreffend, waardoor de extreemrechtse propaganda gewoon door kan gaan. Na de eerste sanctie op ON wegens het verspreiden van aantoonbare onwaarheden heeft de omroep haar ‘nieuws’-programma een ‘opinieprogramma’ genoemd en kon ze gewoon doorgaan. Bovendien helpen de sancties ON om meer in de slachtofferrol te kruipen.
Wat hier tegenover zou moeten staan is een sterke reactie vanuit links. Een links dat zich durft te mengen in de ideologische strijd. Het is een teken van de zwakte van links dat doodgewone wetenschap (over het klimaat, koloniale geschiedenis) en elementaire medemenselijkheid nu doorgaan voor ‘links’. Het bouwen van een beweging op straat is daarbij van belang, maar ook het organiseren van eigen linkse media die werkelijk linkse ideeën uitdraagt.