Hoe ‘Ik woke van jou’ extreemrechtse complottheorieën aannemelijk probeert te maken
In ‘Ik woke van jou’ worden vier afleveringen lang activisten in beeld gebracht die actief zijn op verschillende strijdterreinen. De gevolgde mensen voeren actie voor een betere wereld door zich te richten tegen racisme, woningnood, klimaatcrisis, transfobie en kapitalisme. Sommigen verbinden deze crises met elkaar, anderen richten zich op één specifieke vorm van onderdrukking.
De hoofdpersonen behoren tot diverse politieke stromingen en hebben uiteenlopende, soms onverenigbare strategieën om verandering af te dwingen. Ze noemen zichzelf links, socialist, anarchist of intersectioneel feminist, maar nooit identificeren ze zich als woke. Desalniettemin valt dat woord onophoudelijk in de door Meradji ingesproken voice-over en haar gesprekken met zogenaamde generatie-experts, waarin alle activisten van het verdachte w-label worden voorzien.
De documentaire dient ter ondersteuning van een spookbeeld van links als autoritaire club beroepsactivisten die tegenstanders agressief de wil oplegt. Wie het niet eens is met deze Randstedelijke kliek, wordt genadeloos gecancelled. Met bezoekjes aan plekken buiten Amsterdam wil Meradji aantonen dat er onder Nederlanders weinig draagvlak is voor de woke-agenda. In vissersdorpen als Volendam vindt ze de zwijgende meerderheid onder wie het gezond verstand nog heerst. Meradji voert er onder meer invoelende gesprekken met Wim Keizer, een racist die zich inzet voor het behoud van blackface.
Hoewel woke hoofdzakelijk een minuscuul Amsterdams verschijnsel zou betreffen, oefent het volgens de documentairemaker verregaande invloed uit op de Nederlandse maatschappij. Het aangeleverde bewijs hiervoor is onder andere dat toiletten in het Utrechtse gemeentehuis sinds 2016 genderneutraal zijn. Over de relatie tussen zulk beleid en het werk van activisten, zwijgen Meradji & co.
Wie is woke?
In de jaren 2010 raakte woke in linkse en liberaal-progressieve kringen in Noord-Amerika en West-Europa in zwang als woord dat wees op bewustzijn over alle vormen van structurele onderdrukking. Diezelfde periode gingen bedrijven, de militaire sector en andere staatsinstellingen woke – en de taal en symboliek die ermee geassocieerd werden – zien als nuttig instrument om zichzelf een maatschappijbewuste houding mee aan te meten. Dat deden ze doelbewust in een tijd waarin groeiende bewegingen rondom Black Lives Matter en #MeToo maatschappelijke druk uitoefenden.
In de praktijk vertaalde deze kapitalistische coöptatie zich in flinterdunne symboolpolitiek. Een bizar voorbeeld hiervan zijn de reclamespotjes ‘Humans of CIA’ uit 2021 van de Amerikaanse Central Intelligence Agency. In verschillende online video’s presenteert deze moorddadige inlichtingendienst zich als een inclusief, zelfs ‘intersectioneel’ bastion.
Het doel van dit soort rebranding is om de voortzetting van en medeplichtigheid aan systematische onderdrukking te verdoezelen. Bij dezelfde organisaties en multinationals die zich als woke presenteren, blijven uitbuiting en seksueel wangedrag op de werkvloer, vernietigende productieprocessen en betrokkenheid bij imperialistische oorlogvoering immers een dagelijks feit.
De woke-mythe
Vanaf de jaren 2020 ging ook extreemrechts woke hanteren, maar dan als label voor alles wat het veracht. In de basis verwijst het hiermee naar linkse en progressieve bewegingen, organisaties, individuen en ideologieën, al worden ook entiteiten als universiteiten en de World Health Organisation geregeld een woke-agenda verweten.
De clou van de extreemrechtse woke-mythe is dat de invloed van een handjevol ‘wakkere’ activisten gigantisch is, omdat ‘machtige kosmopolieten’ hun ideologie een aantrekkelijk middel zouden vinden. Woke vernietigt volgens extreemrechts namelijk de steunpilaren van een sterke samenleving – het patriarchale kerngezin, privébezit en de raciaal-cultureel homogene gemeenschap – waardoor een bevolking gemakkelijker onderworpen kan worden aan het eigenbelang van elites.
Extreemrechts hult zich doorgaans in nevelen over de identiteit van dit boosaardige establishment. Publiekelijk noemt het zijn vijanden ‘kosmopolieten’, ‘globalisten’ en ‘neomarxisten’, bedekte toespelingen die dikwijls te herleiden zijn tot het eeuwige spookfiguur van de hebzuchtige en ontwortelde Jood. Niet voor niets geven deze racistische haatzaaiers geregeld toe dat woke een herverpakking is van de ‘cultuurmarxisme’-complottheorie, een ondubbelzinnig antisemitische fabel.
Veel openlijker en gemakkelijker vingerwijst extreemrechts naar de vermeende voetsoldaten van die duistere elites. Deze stoottroepen bestaan niet alleen uit drammerige linkse activisten, maar ook uit mensen die woke-beleid zouden uitvoeren, zoals meteorologen, medici en academici. In Nederland verklaarde de extreemrechtse agitator Wierd Duk reeds de oorlog aan woke. Volgens Duk is bestrijding van dit kwaad cruciaal, want woke is ‘net zoals het nazisme’, met linkse beleidsmakers en straatactivisten als de nieuwe fascisten.
In de Verenigde Staten wordt deze imaginaire woke-vijand al met politiek beleid bevochten. Zo ondertekende Ron DeSantis, de ultrareactionaire Republikeinse gouverneur van Florida, op 22 april 2022 de Stop Wrongs to Our Kids and Employees (W.O.K.E.) Act. Deze wet is een aanval op de academische vrijheid en beoogt onder meer onderwijs over de geschiedenis van discriminatie op grond van huidskleur, afkomst, sekse en gender aan banden te leggen.
Activisme als ziekteverschijnsel
In haar documentaire promoot Meradji een softere variant van de wokeism-complottheorie, waarbij hondenfluitjes over ontwortelde globalisten en nazivergelijkingen achterwege blijven. Ze veinst het fenomeen vanuit het neutrale midden te onderzoeken. In werkelijkheid pathologiseert Meradji activisme en reduceert ze structurele onderdrukking tot een zuiver subjectieve ervaring – alsof racistische schandalen als de toeslagenaffaire zich enkel in de hoofden van slachtoffers afspeelden.
Demonstreren tegen ‘gevoeld’ onrecht, zo stelt Meradji, is vooral ‘pijntherapie’: een afleiding voor mensen die het niet op de rit hebben. Met haar voice-over, die altijd evenwichtig en inzichtelijk moet klinken, bevestigt ze feitelijk de absurde denkbeelden van extreemrechts: linkse mensen zijn geestelijk ziek en dat uit zich in hun geschreeuw en autoritaire gedram.
Om dit beeld te staven, ging PowNed op zoek naar personen die in het frame van de verongelijkte of getroebleerde ‘beroepsactivist’ passen. Het uitgangspunt is daarbij om niet alleen demonstranten zelf te ridiculiseren, maar ook om hun strijd te delegitimeren. Het vuilste voorbeeld hiervan zijn de scènes waarin Jeanette Chedda van Feminists Against Ableism en BIJ1 centraal staat.
Chedda strijdt tegen structurele discriminatie en uitsluiting van gehandicapte mensen en gebruikt een rolstoel voor verre afstanden. Van meet af aan wordt zij als ondankbare, gemene vrouw weggezet, omdat ze zegt dat ze niet sec als hulpbehoevend beschouwd wil worden. Naar aanleiding van die uitspraak portretteert de docu haar bovendien als hypocriet: als ze bij het verlaten van een smalle tram geholpen wordt, merkt Meradji wijsneuzerig op dat hulp ineens wel welkom was. De ware intentie van de makers komt hier aan het licht: als Chedda toch eens wat minder boos is, kan ze inzien dat het gebrek aan toegankelijkheid nu al overkomelijk is.
Onderdrukking als gevoel
Zoals gezegd laat ‘Ik woke van jou’ geen kans onbenut om bewustzijn over de klimaatcrisis, racisme of de verwoestende gevolgen van het kapitalistische systeem te bagatelliseren als gevoel. Meradji, een vrouw van Iraanse afkomst, stelt dat ze in het verleden racistisch is bejegend. Tegelijkertijd noemt ze discriminatie een ‘persoonlijke kwestie’ en heeft ze nooit het idee gehad achtergesteld te zijn. Degenen die dat ‘gevoel’ wel hebben, zijn zich volgens Meradji zo gaan focussen op onrecht dat ze het overal zien.
Om haar overtuigingen van een schijnwetenschappelijke basis te voorzien, gaat Meradji langs bij ‘generatiemanager’ Susan Jansen, een ondernemer die bedrijven adviseert bij het optimaliseren van arbeidsproductiviteit. Jansen doet voor de camera de ene na de andere ongefundeerde uitspraak: volgens haar zijn opvoeding en het internet dé katalysatoren voor de woke-beweging geweest. Online wordt de woke-generatie immers constant geconfronteerd met onrecht, want nieuws over leed scoort. Ook Meradji denkt jongvolwassenen zich hierdoor zo onveilig voelen, terwijl ‘er eigenlijk niks aan de hand is’.
Sterker, Meradji insinueert dat juist activisten een tweespalt hebben gecreëerd in Nederland. Ze impliceert daarmee dat achtergestelde groepen maar beter hadden kunnen zwijgen, want met hun mondigheid hebben ze de gezellige status quo van dit gave land verstoord. Meradji bepleit daarom een tweegesprek tussen extreemrechts en links. Door discussie kan iedereen gevoelens van achterstelling afschudden en tot het besef komen dat we het samen feitelijk hartstikke goed hebben.
De documentaire probeert dat fictieve ideaalbeeld van Nederland onder meer kracht bij te zetten door de politie te witwassen. Bij een protestactie van klimaatactivisten in aflevering 2 vertelt Meradji geëmotioneerd hoe zachtaardig agenten de demonstranten behandelen. Omgekeerd zet de documentairemaker in aflevering 4 vraagtekens bij het weerzinwekkende politieoptreden tijdens de Woonopstand van 17 oktober 2021 in Rotterdam: na het zien van fragmenten van politiegeweld concludeert Meradji dat activisten telkens slechts korte video’s aan haar tonen waarin de ‘aanleiding’ voor het politie-ingrijpen zou zijn weggelaten.
Leugenachtige praktijken
Bij het benaderen van activisten, sloegen de makers van ‘Ik woke van jou’ een heel andere toon aan dan in de serie zelf. Ze pretendeerden een tv-reeks over ‘hedendaagse strijd naar gelijkheid’ te maken en met die strijd te sympathiseren. Zo vertelde de door Meradji geïnterviewde pedagoog Jillian Emanuels op Instagram dat producenten in correspondentie met haar de term woke opzettelijk vermeden en betrokkenheid van PowNed verzwegen.
Meradji sprak dus geen woord Spaans toen ze bij BNR Nieuwsradio stelde dat haar docu ‘heel erg PowNed’ is. Ook bij haar zien we de gebruikelijke leugenachtige praktijken van extreemrechtse platformen als PowNed, die steevast mensen onder valse voorwendselen interviewen en misbruiken voor eigen politieke- en propagandadoeleinden.
Daarbij hebben ze het hoofdzakelijk gemunt op gestigmatiseerde groepen, wier veiligheid ze bovendien vaak te grabbel gooien. Zo filmde Meradji’s crew jonge trans personen die geen openheid over hun genderidentiteit hadden gegeven aan naasten. Gemaakte beloftes aan activisten om bepaalde mensen onherkenbaar te maken, loste PowNed niet in of werden domweg ontkend.
Het uiteindelijke hoofddoel is normalisering van discriminatie en het verdachtmaken van mensen die daartegen strijden. In ‘Ik woke van jou’ zijn misleidende montage en voice-overs hierbij veelgebruikte instrumenten. Meradji schrijft in haar voice-over allerlei intenties, emoties en denkbeelden toe aan mensen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Zo zegt ze herhaaldelijk dat de hoofdvijand van woke de vermaledijde witte heteroman is, ondanks dat geen enkele geïnterviewde activist die bewering doet.
Niet iedereen in deze tv-serie is om de tuin geleid, want de betrokkenheid van PowNed was bij sommige gevolgde personen bekend. Deze achteloze egocentristen hebben andere activisten niet gewaarschuwd of zelfs voorgelogen. Hierdoor zijn mensen in gevaar gebracht en is onderling vertrouwen fors beschadigd.
Extreemrechtse media
Deze documentaire noopt links bovenal tot meer scherpte in de omgang met extreemrechtse media. Dat geldt evengoed voor het publieke bestel, waar ook het extreemrechtse PowNed en neofascistische Ongehoord Nederland deel van uitmaken. Deze omroepen zien links liever vandaag dan morgen vermorzeld worden en dragen daar van harte een steentje aan bij.
Veel activisten snappen gelukkig dat kanalen als PowNed politieke vijanden zijn die minstens genegeerd moeten worden. Voor deze platformen betekent dat echter dat ze vaker een toevlucht moeten nemen tot bedrieglijke tactieken om gewenst beeldmateriaal te verkrijgen, zoals dat gebeurde bij de productie van ‘Ik woke van jou’. Laat deze docuserie daarom andermaal reden zijn voor een alerte houding tegenover extreemrechtse media.