Het Sterrebos: lessen van een verloren strijd
Dit was de kwestie Sterrebos in een notendop: Autofabrikant VDL/Nedcar in Born heeft vanaf 2023 geen opdrachtgever meer. Om een mogelijke nieuwe opdrachtgever te paaien wil de fabriek uitbreiden. Om deze uitbreiding te realiseren was het plan om acht hectare van het Sterrebos te kappen, een 200 jaar oud bos met een hoge biodiversiteit. Na een jaar lang actievoeren klommen op 28 januari mensen de boom in om het bos tegen de kap te beschermen. Twaalf dagen later werden de mensen uit de bomen gehaald en werd de kap tegelijkertijd gestart.
Brede steun
De bezetting van het Sterrebos kon rekenen op veel steun uit heel het land. De steunverklaring werd door meer dan 120 organisaties ondertekend. De organisaties die deze verklaring ondertekenden waren lang niet alleen klimaat- en natuurorganisaties zoals Extinction Rebellion en Fossielvrij NL, maar ook mensenrechtenorganisaties (Amnesty International werkgroep Parkstad), ngo’s (Greenpeace), antiracistische organisaties (BLM) en verschillende politieke partijen. Het is een positieve ontwikkeling dat we meer en meer kruisbestuiving beginnen te zien. Deze wederzijdse solidariteit tussen verschillende organisaties zorgt voor een sterkere intersectionele beweging in Nederland.
Deze steun kwam echter pas laat op gang. Al ruim een jaar werd er lokaal gestreden voor behoud van het bos. Zo werd er een petitie gestart, geflyerd en demonstraties gehouden, allemaal om meer bewustzijn en betrokkenheid te creëren.
De demonstratie van 6 februari was met 400 mensen de indrukwekkendste van de reeks. Naast het geweldig aantal mensen, dat in de storm was afgereisd naar het smalste stukje Nederland, was met name de samenhorigheid en solidariteit tussen al deze mensen vanuit verschillende groepen sterk. Zo stonden lokale inwoners, vakbondsleden, XR, Fridays for Future, anarchisten en politieke partijen naast elkaar met hetzelfde doel, om de boodschap te verkondigen dat bomen en banen prima samen gaan. Op de demonstratie werden systeemkritische leuzen geroepen die laten zien dat het hier gaat om meer dan alleen een autobedrijf. Opmerkelijk is dat de betrokken ngo’s niet hebben gemobiliseerd voor de demonstratie.
Juridische weg
Er is ook nog geprobeerd om de kwestie via de rechtbank aan te kaarten. Maar keer op keer lijkt deze juridische weg niet veel teweeg te brengen. De rechtszaak werd aangespannen door lokale belangenorganisatie De Groene Sporenwolf (DGS). DGS zet zich in voor de leefbaarheid van Nieuwstadt, een stadje van circa drieduizend inwoners dat is ingesloten tussen een snelweg en een industrieterrein. DGS was geen onderdeel van de Red Het Sterrebos actiegroep, maar is een eigen pad ingeslagen.
Uiteindelijk is De Groene Sporenwolf akkoord gegaan met een zwak compromis. Er worden nu enkele bomen ter compensatie geplant en er wordt een geluidswal geplaatst. In ruil daarvoor werd de rechtszaak gestaakt en konden de bosbeschermers ontruimd worden. Maar hiermee is het werk van vele omwonenden, betrokkenen en activisten teniet gedaan en stak DGS al haar voormalige medestanders een mes in de rug.
Dat de juridische weg veel beperkingen heeft, zien we ook in de Urgenda en Shell rechtszaken. In eerste instantie lijkt de winst in de rechtbank een grote overwinning, totdat er een hoger beroep wordt aangespannen en je jaren aan het procederen bent. Dit soort tactieken moeten als middel ingebed zijn in de strategie van een bredere beweging, niet tot doel worden verheven. Rechtszaken kosten veel tijd, geld en energie, maar zorgen er vaak niet voor dat de beweging in zijn geheel sterker wordt.
Politiek
De provincie heeft in eerste instantie de kapvergunning verleend aan VDL/Nedcar. Rond de bosbezetting was het de burgemeester Hans Verheijen (CDA) van Sittard-Geleen die zich opwierp als verdediger van het autobedrijf. De burgemeester heeft nooit de moeite genomen om het gesprek aan te gaan met de bosbeschermers, maar ze vanaf het begin actief tegengewerkt. Zodra de gemeente lucht kreeg van een mogelijke actie omtrent het Sterrebos werd er een noodbevel afgekondigd en een overmacht van ME ingezet om de activisten weg te houden van het bos en VDL/Nedcar.
Voor burgemeester Verheijen was ook het verspreiden van desinformatie geen taboe, zo werd door hem de schijn gewekt dat hij had gezorgd voor medische controles bij de klimmers. Maar het was de organisatie van Red Het Sterrebos zelf die veiligheidsklimmers inzette om deze controles uit te voeren. Aanvankelijk probeerde de politie daarentegen zelfs te verhinderen dat er eten naar de klimmers werd gebracht.
Naast de overweldigende ME-inzet voorafgaand aan de bezetting werd ook tijdens en na de bezetting veel politie en particuliere beveiliging van VDL/Nedcar ingezet. De beveiliging viel de klimmers met name in de nacht lastig met zaklampen en het spelen van harde muziek. Dit resulteerde bij sommige klimmers tot oververmoeidheid waardoor ze uiteindelijk hebben moeten opgeven. Bij het beëindigen van de bosbezetting werd door de politie veel geweld gebruikt om de klimmers uit de bomen te halen.
Klimaatbanen
De slogan van de grote demonstratie was ‘bomen en banen gaan prima samen’, maar dat was geen nieuwe boodschap vanuit de Red Het Sterrebos-groep. In de petitie van mei 2021 werd al vermeld dat de organisatie oog heeft voor de werknemers, dat er gezorgd zal moeten worden voor begeleiding en omscholing voor werknemers in de fossiele industrie.
De transitie naar duurzame banen is een belangrijk onderwerp voor de klimaatbeweging in Nederland. Hier zullen we aandacht aan moeten blijven besteden, juist om ook de kracht van deze arbeiders mee te krijgen in de strijd tegen klimaatverandering. Voorbeelden van klimaatbanen kunnen liggen in de productie van autobussen of bijvoorbeeld in de energietransitie naar hernieuwbare energiebronnen. Er zullen veel meer windturbines en zonnecellen geproduceerd moeten worden om van de fossiele industrie af te komen.
Vanuit het onderwerp werknemers en klimaatbanen kom je terecht bij de rol van de vakbond in de Sterrebos kwestie. Een groep personeelsleden, waarschijnlijk op aansporen van de directie, demonstreerde tegen de klimaatactivisten. Tot overmaat van ramp steunde de FNV deze actie. De werknemers van VDL/Nedcar hebben al jarenlang te maken met baanonzekerheid. Iedere keer een nieuwe baas of opdrachtgever die er weer een reorganisatie doorduwt. Als je al jaren voor je baan moet vrezen pak je iedere strohalm aan die deze onzekerheid kan wegnemen.
De klimaatbeweging en vakbond moeten hand in hand gaan, maar op deze manier hielp de vakbond om werknemers voor het karretje van de directie te spannen. De noodzaak om gezamenlijk met de vakbeweging een visie op klimaat en groene banen te ontwikkelen wordt hier nog eens pijnlijk duidelijk.
In de strijd voor het Sterrebos werd wederom duidelijk dat er een belangrijke rol is weggelegd voor de vakbeweging. Waar de FNV landelijk een duidelijke klimaatvisie geformuleerd heeft, wordt deze op lokaal niveau aan de kant geschoven en werknemers tegen de klimaatbeweging uitgespeeld. We moeten ons blijven realiseren dat de politiek, of dat nu op lokaal, provinciaal of nationaal niveau is, alles doet om een groot bedrijf als VDL/Nedcar tegemoet te komen.
Het is de taak van de vakbond om de werknemers een perspectief te bieden en zo zij aan zij te kunnen strijden met de klimaatbeweging. Samen staan we zoveel sterker tegen het grootkapitaal dat schuldig is aan de huidige klimaatverwoesting.