Het schimmenspel achter schaliegas
Door Daniel Hake
De winning van schaliegas is in opkomst. In de VS is het al heel gewoon, en na Groot-Brittannië wil nu ook de Nederlandse regering proefboringen naar schaliegas laten doen. Volgens minister Kamp en de energiebedrijven heeft Nederland veel baat bij de schaliegaswinning.
Maar lang niet iedereen is hiervan overtuigd. En eind juni liep een groep wethouders en gedeputeerden weg uit een overleg met minister Kamp. Ook wetenschappers roepen op om geen schaliegas te winnen, maar om te schakelen naar duurzame energie. Plaatselijke actiegroepen willen hun gemeente ‘schaliegasvrij’ hebben. Omwonenden van proefboringen beraden zich op actie.
Kennelijk is schaliegaswinning een politiek aandachtspunt. Daarom zet De Socialist feiten en standpunten op een rij en trekt politieke conclusies.
Schaliegas
Schaliegas is aardgas dat wordt gewonnen uit schalie. Dat is een gesteente dat diep onder de grond zit, dieper dan het gesteente waaruit meestal aardgas wordt gewonnen. Het is moeilijk en kostbaar om het aardgas eruit te halen. Hiervoor is de laatste decennia een nieuwe techniek ontwikkeld die ‘fracking’ wordt genoemd (hydraulisch fractureren). Hierbij worden onder hoge druk grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën ingespoten. Door de grote druk breekt het gesteente. De ontstane scheurtjes worden open gehouden door het ingespoten zand, waardoor het gas vrij kan komen. De mix van water en chemicaliën wordt dan weer opgepompt. Dit moet als chemisch afval worden verwerkt.
Fracking wordt pas sinds het einde van de 20ste eeuw op grote schaal gebruikt. Tot die tijd was het veel te duur om commercieel interessant te zijn, want er waren nog genoeg ‘conventionele’ aardgasvoorraden die goedkoper waren om te winnen. Maar door het schaarser en dus duurder worden van brandstoffen wordt schaliegas interessant voor de brandstofindustrie.
Doordat er zo nieuwe voorraden kunnen worden aangesproken, zal schaliegas de energiemarkten beïnvloeden. Zo zullen de Verenigde Staten, waar ongeveer 30 procent van de gaswinning uit schaliegas bestaat, tegen 2035 aardgas over hebben om te verkopen. En Europa zou zijn afhankelijkheid van Russisch aardgas kunnen verminderen. Dit maakt schaliegas een belangrijk onderdeel van de wereldwijde machtspolitiek.
In Europa wordt schaliegas momenteel gewonnen in Polen en in Groot-Brittannië. De opbrengsten daar vallen echter tegen. In Frankrijk is de winning van schaliegas verboden vanwege de mogelijke gevaren. De Nederlandse minister Kamp gaf in april toestemming voor proefboringen naar schaliegas, in Boxtel, Haaren en de Noordoostpolder. Vanwege de zorgen om de veiligheid mogen de proefboringen pas beginnen als onderzoek naar de effecten klaar is.
Nieuwe vergunningen worden echter nog steeds aangevraagd voor grote delen van Nederland. In Brabant en Oost-Nederland is er veel verzet; ten oosten van de IJssel heeft het Australische gasbedrijf Queensland zich teruggetrokken na protesten, in Brabant hebben gemeenten zich tegen schaliegas uitgesproken.
Drinkwater
Waarom maken mensen zich zo druk om schaliegas? De belangrijkste reden is verontreiniging van het drinkwater. Om bij het schaliegas te komen moet op veel plaatsen door de ondergrondse watervoorraden heen worden geboord.
In de VS leidt dat tot verontreiniging van het grondwater: De film Gasland uit 2010 laat op beeldende wijze zien hoe kraanwater vlam vat door het gas dat erin opgelost zit.
Ook in Nederland zijn ruim twee miljoen mensen voor hun drinkwater afhankelijk van grondwaterwinning. Van de 110 waterwinlocaties bevinden zich zeker 28 in de schaliegaszones van Nederland. Locaties zijn onder meer Leidsche Rijn en Lopik in de provincie Utrecht, Goor in Overijssel en Epe in Gelderland. Volgens drinkwaterbedrijf Vitens kan winning van schaliegas leiden tot onherstelbare verontreiniging van het grondwater. Bij een grote calamiteit komen tienduizenden mensen langdurig zonder water te zitten.
Verder is schaliegas een uitermate verspillende en inefficiënte manier van energiewinning. Er zijn enorme financiële investeringen en energie nodig bij de productie. Desondanks wordt slechts 10 procent van het gas uit de grond gehaald, terwijl dit bij conventionele gaswinning 70 procent is. De risico’s zijn dus groot en de opbrengst klein.
Tot slot zorgt schaliegas voor nog meer klimaatverandering. Er wordt nog meer brandstof omgezet in CO2 en dit maakt dat de nodige omschakeling naar duurzame energie nog langer uitgesteld kan worden.
Tegenstanders
In de plaatsen waar proefboringen zullen gaan komen, zijn plaatselijke actiegroepen opgericht, die zijn verenigd in Schaliegasvrij Nederland. Verder voert Milieudefensie een campagne tegen schaliegas. Deze campagnes proberen politici ervan te overtuigen om de schaliegaswinning tegen te houden.
Een groep van 54 hoogleraren op het gebied van milieu en duurzaamheid sprak zich eind juni in een manifest uit tegen schaliegas. Het manifest staat in Trouw. De hoogleraren stellen dat schaliegas economisch niet interessant is. Het schaliegas zit in Europa veel dieper in de grond dan in de VS en de winning ervan is veel moeilijker dan van gewoon aardgas. ‘Het gas levert slechts zo’n 20 tot 30 miljard op. De ecologische schade loopt op tot een veelvoud ervan.’
Naast deze economische argumenten vinden de hoogleraren dat de Nederlandse overheid zich beter kan concentreren op het halen van de duurzame energiedoelstelling van 16 procent in 2020, dat is al een enorme opgave.
Rapport
Het ‘objectieve’ rapport dat minister Kamp liet opstellen was voor de tegenstanders bij voorbaat al verdacht. Het blijkt een samenvatting van onderzoek uit de VS, met hele beperkte betekenis voor de proeflocaties in Nederland. Zo zal er bijvoorbeeld niet specifiek gekeken worden naar een verhoogde kans op aardbevingen, terwijl gebieden in Brabant en Limburg aardbevingsgevoelig zijn.
Bij het rapport is een ‘klankbordgroep’ betrokken van een aantal provincies en gemeenten waar proeflocaties voorzien zijn, de gasbedrijven, de waterwinbedrijven en een aantal actiegroepen. Eind juni kwam het onderzoeksrapport beschikbaar, maar de leden van de klankbordgroep mochten het alleen even inzien en moesten het geheimhouden. Dit ging de meeste leden van de klankbordgroep te ver. De actiegroepen, de provincies en de gemeenten Noordoostpolder en Boxtel stapten eruit.
Ook zonder overleg met actiegroepen en lokale overheden wil minister Kamp verder met de schaliegaswinning. De regering wil dat Nederland een centrum wordt voor de handel in en distributie van fossiele brandstoffen, schreef ook De Groene Amsterdammer (24 januari 2013). Momenteel wordt een netwerk van internationale gasleidingen aangelegd dat in Groningen samenkomt, waarmee Nederland de ‘aardgasrotonde’ van Europa zou moeten worden. Het aanboren van nieuwe binnenlandse gasbronnen past helemaal in die strategie.
Belang
En het klimaatprobleem dan? Dat wordt door de Nederlandse regering erkend, maar de grote energiebedrijven zoals Shell hebben geen belang bij een omschakeling naar duurzame energie. Zij willen juist onze verslaving aan fossiele brandstoffen in stand houden. De belangrijkste reden hiervoor is dat echt duurzame energie – stroom uit zonnepanelen of windmolens – moeilijker opgeslagen en dus moeilijker verhandeld kan worden, zoals fossiele brandstoffen. Zonnestroom kan direct ter plekke gebruikt worden zonder tussenkomst van Shell. Aan lokale opwekking van duurzame energie valt weinig of geen winst te behalen.
Een snelle overgang naar duurzame energie zou om te beginnen de kortetermijnwinsten van de energiegiganten zeer direct treffen. De EON-kolencentrale op de Maasvlakte kostte 1,3 miljard. Als niet kolen, benzine of gas, maar natuurlijk opgewekte electra de energievorm zou worden, konden oliegiganten zoals Shell direct hun hele boedel afschrijven, inclusief duizenden pompen en vele raffinaderijen. Daarom gebruiken deze bedrijven al hun middelen om deze ontwikkeling politiek dwars te zitten. Dan liever een investering van miljarden om de ‘oude economie’ nog een paar jaar op te rekken. En de gevolgen? Daar mogen wij voor opdraaien.
Van de tien grootste bedrijven ter wereld zijn er negen verbonden met de olie-industrie. Het energiekapitaal behoort tot de machtigste ter wereld.
Daarbij is de langetermijnstrategie van het Nederlandse kapitaal gebaseerd op fossiele brandstoffen. Door de gasbel in Slochteren is de Nederlandse industrie energie-intensief geworden. Nu de Europese markt is geopend voor concurrentie, bouwen energiebedrijven hun centrales en raffinaderijen liever aan de (ook Nederlandse) kust, waar grote tankers kunnen aanmeren.
Vandaar dat dit land ‘hard op weg is het meest fossiele van West-Europa te worden’, zoals De Groene schreef. Na gas en kolen zou ons land ook best een schaliegasland kunnen worden. Logische argumenten zijn, gezien de gevestigde belangen, niet doorslaggevend.
Actiegroepen hebben hun hoop gevestigd op de Tweede Kamer, die dit najaar debatteert over de schaliegaswinning. Milieudefensie zamelt handtekeningen in om aan Kamerleden aan te bieden. Dit is zinvol, om aan de politiek te laten zien dat veel mensen tegen schaliegas zijn.
Maar gezien het regeerakkoord – de PvdA steunt de VVD-minister om aan de macht te blijven – valt in het debat zelf geen goede uitkomst te verwachten. Tegenstanders van schaliegaswinning zullen andere manieren moeten vinden om de regering onder druk te zetten.
__________________________________________________________________________________
Verder lezen
• De Britse Frack Off campagne heeft een politieke visie van directe actie, maar een bruikbare analyse van ‘extreme energie’ (waaronder fracking).
• Op het ecosocialistische front heeft de website ClimateAndCapitalism.com een schat aan analyses van milieu- en klimaatkwesties.
• In ‘Extreme energy’ (Socialist Review van mei 2012) bepleit Martin Empson dat de strijd tegen extreme energie ook de strijd is ‘tegen de ziel van een irrationeel systeem’.
• In Stop klimaatverandering: verander de wereld bespreekt Maina van der Zwan de oorzaken van klimaatverandering en waarom deze nauw samenhangen met het functioneren van kapitalistische economieën. Hij bepleit dat er nu al concrete maatregelen mogelijk zijn als we de prioriteiten van onze maatschappij zouden veranderen. Verkrijgbaar bij LeesLinks.