‘Het recht op protest staat echt onder druk’

Het gebeurt regelmatig dat activisten worden aangevallen door de politie. Ook worden er steeds vaker op voorhand beperkende maatregelen opgelegd aan demonstraties. Jurist Marjolein Kuijers zet zich in voor de bescherming van mensenrechten en constateert dat het recht op protest in Nederland onder druk staat.

Op welke manier zet jij je als jurist in voor de bescherming van het recht op protest?

Ik ben verbonden aan het Public Interest Litigation Project, een project van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten. We voeren onder andere strategische procedures voor mensenrechten. Daarbij gaat het niet om een specifieke cliënt, maar om de impact van een zaak voor een beweging. Een voorbeeld daarvan is de zaak rondom het etnisch profileren door de Koninklijke Marechaussee. Die werd gevoerd namens een beweging waar onder andere Controle Alt Delete (een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor eerlijke rechtshandhaving en tegen etnisch profileren, red.) en Amnesty deel van uitmaken.

In 2017 organiseerde de plaatselijke Amnesty-groep in Maastricht samen met onder andere een afdeling van de Internationale Socialisten twee demonstraties tegen de dreigende uitzetting van een Afghaans gezin. Jullie wonnen onlangs een rechtszaak over dat protest. Waar ging dat precies over?

Activisten kregen door de gemeente Maastricht verschillende beperkingen opgelegd die wij strijdig achtten met het grondrecht tot protest. Zo werd er geëist dat zij zelf gecertificeerde verkeersregelaars zouden inhuren. Dat werpt een flinke drempel op omdat dit betekent dat je best wel wat geld in moet zetten. Terwijl de overheid het recht op protest dient te faciliteren. Dat betekent bijvoorbeeld ook dat ze ervoor moet zorgen dat de demonstratie in veilige banen wordt geleid. Onder andere door bijvoorbeeld politie in te zetten om het verkeer te regelen.

Zie je vaker dat dit soort beperkende maatregelen worden opgelegd?

Heel vaak. Het recht op protest staat echt onder druk. Dat zien we voor een groot deel in de aanloopfase naar het protest toe. Op het moment dat je je aanmeldt, gaat het vaak al mis. In de Wet Openbare Manifestaties staat dat je de demonstratie moet aanmelden. Dat is dus geen vergunning. Dat zien veel mensen verkeerd, inclusief mensen bij de gemeente. Het gaat erom dat je een kennisgeving doet en dat dit het startpunt is voor het gesprek tussen gemeente en actievoerders over hoe het protest eruit gaat zien. Volgens allerlei internationale regelgeving, wetten en jurisprudentie maar ook volgens de Nederlandse Ombudsman moet de wens van de actievoerders leidend zijn.

In de praktijk gaat het vaak verkeerd en zien we dat er beperkende maatregelen worden opgelegd. Dat protesten niet zo kunnen plaatsvinden zoals de demonstranten dat graag zouden willen. Het is natuurlijk geen absoluut recht. Soms kan een bepaalde plek echt niet vanwege de veiligheid, maar de gemeente moet dat dan goed motiveren en met de demonstranten in gesprek gaan over een voor beide partijen acceptabele plek. Ook zien we vaak dat de gemeente de nadruk legt op ordehandhaving in plaats van bijvoorbeeld voldoende politie in te zetten om de veiligheid te waarborgen. Daardoor raakt het recht op protest ondergesneeuwd.

Je bent ook aanwezig bij demonstraties als waarnemer. Wat valt jou op als je in die rol aanwezig bent?

In sommige andere landen is het vrij gangbaar dat er onafhankelijke waarnemers bij protesten zijn. In Nederland is het nog vrij nieuw. We monitoren daar hoe gemeenten en politie omgaan met het recht op protest. We proberen in kaart te brengen hoe een en ander verloopt. Dat doen we omdat we daar een goed beeld van willen hebben. Zodat we deelnemers, maar ook de politie kunnen vertellen over wat het recht op protest inhoudt. Maar onze waarnemingen worden soms ook ingezet in juridische procedures. Of we adviseren betrokken partijen over mogelijke juridische vervolgstappen. Daarnaast hopen we dat door onze aanwezigheid de boel niet escaleert. We hebben niet voor niets zichtbare hesjes aan. Demonstranten geven vaak aan dat ze zich veiliger voelen door onze aanwezigheid.

Wat kunnen activisten zelf doen om het recht op protest te verdedigen?

Opkomen voor het recht op protest moet echt van onderop komen. Het zou goed zijn als activisten weten wat hun rechten zijn. Wij maken ons zorgen over de kleinere groepen die weinig ervaring hebben met het organiseren van protest en in de aanloop te maken krijgen met beperkende maatregelen. Zij komen hiertegen minder snel in het verweer. Ik denk dat het heel belangrijk is dat zij dit wel kunnen en dat ze goed op de hoogte zijn van hun rechten.

Heel veel mensen hebben het idee dat ze iets doen wat buiten het normale ligt of wat zelfs niet mag. Terwijl het je grondrecht is. Het is heel erg belangrijk dat we daar de ruimte aan geven en dat mensen actie blijven voeren. Daar kunnen wij bij adviseren.