Het perspectief van de verdronken vluchteling
Na de heftige openingsscène volgen zwevende beelden door een Zuid-Europese stad en langs de diverse omgevingen waarin vluchtelingen zich in die stad bevinden. Wat is je bedoeling daarmee geweest?
Het publiek krijgt het perspectief van de verdronken vluchteling uit de openingsscène te zien. Het is zijn geest die rondwaart: een metafoor voor het leven van vluchtelingen. Ik wil het publiek iets laten zien dat ze normaal gezien niet ervaren of horen en hiermee meer diepgang aan de journalistiek geven. Ik heb moeite met de manier waarop de mainstreammedia dit onderwerp benaderen – ook al wil ik niet alle media over een kam scheren. Ze komen met cijfers, waardoor het afstandelijk en op een bepaalde manier ook oppervlakkig blijft. Maar ik geloof niet in deze schijnbare objectiviteit. Met film kun je de kijker een emotionele ervaring meegeven.
Met de zwevende beelden – de geest van de vluchteling – zoom je in op het lot van een aantal vluchtelingen. Hoe ging je te werk, was het moeilijk om ze aan het praten te krijgen?
Ik vind het heel belangrijk om eerst een wederzijds vertrouwen op te bouwen – alleen dan pakte ik de camera erbij. We hebben samen gekookt en spelletjes gedaan met de mensen, ik heb mijn best gedaan om ze eerst te leren kennen. Ze zitten in een kwetsbare positie en ik kan ze niets teruggeven in financiële zin of ze verder helpen met hun verblijf in Europa. Dat heb ik ze ook altijd heel duidelijk gemaakt. Maar het gevoel dat ik alleen maar ‘wat kwam halen’ knaagt nog steeds aan me.
Dat gevoel had ik zeker ook op Lampedusa, waar ik vlak na de ramp van oktober 2013 kon filmen. Er werden 350 doodskisten met verdronken vluchtelingen in een militair schip geladen. Op de kade stonden allemaal overlevenden die extreem verdrietig waren. Zelfs de politie wisten niet goed wat ze ermee aan moest. Daar zag ik voor het eerst hoe het nieuws te werk gaat, want het leek wel alsof er een hele zwerm journalisten rondhing. Dit mediacircus ging snel even een paar oneliners ophalen. Ik besefte daar dat ons systeem niet helemaal goed in elkaar zit.
Je laat de vluchtelingen niet de reden van hun vlucht vertellen, heb je dat bewust gedaan?
Iedereen weet toch waarom deze mensen vluchten? Ze ontvluchten oorlog en landen waar economische wanhoop heerst. Met onze documentaire focussen we op de deceptie als ze het vermeende paradijs Europa betreden.
Het idee voor de documentaire ontstond trouwens toen mijn oud-studiegenoot Sam de Jong en ik zeven jaar geleden in de kerstvakantie een poosje in de haven van Patras zijn geweest, een belangrijke Griekse haven. We zagen daar Afghanen die via de trossen veerboten opklommen of vrachtwagens inklommen – om dieper Europa in te komen.’
Een van de scènes gaat over een Arabische man die lege frisdrankblikjes verzamelt, die hij inlevert voor een paar euro. Terwijl rijke Grieken ’s avonds chillen in een club bij een lome vettige bass, zien we hem op de parkeerplaats ernaast onder de sterrenhemel in een slaapzak kruipen…
Ik zie het vluchtelingenprobleem als een duidelijk voorbeeld van de disbalans tussen welvarende landen en de Derde Wereld. Veel problemen komen samen op de grenzen van onze Europese samenleving. Daarom hebben we deze documentaire gemaakt.
Morgan Knibbe, Those Who Feel the Fire Burning draait t/m 13 mei in het Eye Film Museum,
IJpromenade 1 Amsterdam.