Het eenheidsfront: eenheid in actie

Revolutionairen werken vaak samen met reformisten, om echte overwinningen te boeken in de strijd en om de politiek van de arbeidersklasse naar links te helpen verschuiven. Het gaat hier om het principe van het eenheidsfront: verschillende stromingen in de arbeidersbeweging zouden moeten samenwerken om een gemeenschappelijk doel te realiseren – meestal rond één specifieke kwestie.

Door Dan Swain

Veel mensen zullen niet meteen beseffen dat ze onderdeel zijn van een eenheidsfront wanneer ze samenkomen voor een actie rond een gezamenlijk doel – zoals de strijd tegen racisme of het verzet tegen ontslagen en werkloosheid. Zo is ook het Platform Stop Racisme en Uitsluiting een voorbeeld van een eenheidsfront. Hetzelfde geldt voor veel lokale actiegroepen rond verschillende kwesties.

Een eenheidsfront is een poging – meestal geïnitieerd door revolutionairen – om het politieke gat tussen henzelf en anderen in de arbeidersbeweging te overbruggen, om naast elkaar te vechten in verschillende acties. Zo zijn de IS van mening dat de omverwerping van het kapitalisme de enige manier is om het socialisme te brengen. Maar gedurende het grootste deel van de laatste twee eeuwen werd deze mening door de meerderheid van de arbeidersbeweging niet gedeeld.

In plaats daarvan overheersten er varianten van reformisme. Reformisten geloven ofwel dat maatschappelijke verandering kan plaatsvinden door het huidige systeem te hervormen, of dat het streven naar meer dan wat het kapitalisme bereid is te geven een utopische droom is.

Het eenheidsfront is een strategie die revolutionairen in staat stelt om samen te werken met mensen die het niet volledig met hen eens zijn, en hun ideeën te beïnvloeden. Het is geen truc om reformisten te ‘bekeren’. Het is een belangrijke strategie in de strijd en elke overwinning is een stap voorwaarts voor de arbeidersklasse als geheel.

Strategie

Dit maakt ook het testen van strategieën en tactieken mogelijk. Als een gekozen koers leidt tot een overwinning, zal dit mensen in de praktijk overtuigen van de gebruikte politieke strategie. Het eenheidsfront komt voort uit de erkenning dat er continu strijd gaande is in het kapitalisme, ongeacht of er een revolutionaire situatie is. Er zijn stakingen, ontslagen, staatsgeweld, oorlogen en een heel scala aan andere belangrijke conflicten waarvan de uitkomst van groot belang is voor arbeiders.

Historisch gezien wordt het eenheidsfront voornamelijk geassocieerd met de strijd tegen het fascisme. In Duitsland aan het begin van de jaren dertig nam de communistische partij onder invloed van het stalinisme de desastreuze positie in dat de sociaaldemocraten niets beter waren dan de groeiende nazi-partij.

Communisten bestreden de fascisten wel degelijk, maar werden door hun leiders belemmerd in pogingen om samen met reformistische organisaties, die invloed hadden op de meerderheid van de arbeiders, een eenheid te vormen. Deze politiek, gecombineerd met het falen van de sociaaldemocratische leiders om de nazi’s te bestrijden, betekende dat Hitler in 1933 aan de macht kon komen, om vervolgens op gruwelijke wijze wraak te nemen op de Duitse arbeidersklasse.

Een decennium eerder was de situatie in Duitsland totaal anders. De leiders van de communistische partij deden destijds een beroep op de sociaal-democraten om een eenheid te vormen. Ze koppelden de vraag over hoe arbeiders zich konden verdedigen tegen extreem-rechts aan de oproep tot eenheid op andere vragen, zoals maatregelen tegen inflatie en andere economische eisen.

De leiding van de sociaal-democraten gaf geen gehoor aan deze oproep, maar de communisten vonden wel een ingang aan de basis van de partij en waren in staat om leden ervan te betrekken bij lokale organisaties.

Deze eenheid gaf de communisten een aanzienlijke invloed op degenen met wie ze samenwerkten. Tussen midden 1921 en einde 1922 wisten ze 40.000 leden te werven uit de sociaaldemocratische partij die tegelijkertijd ongeveer hetzelfde aantal verloor.

Samenwerking met reformistische arbeiders liet in de praktijk zien dat de communisten de meest consequente en effectieve actievoerders waren. Ze waren in staat om deze arbeiders voor zich te winnen omdat ze actief waren in gemeenschappelijke de strijd.

Wanneer mensen die zeggen dat ze socialist zijn zich niet bezighouden met het eenheidsfront, bestaat het gevaar van sektarisme, waarbij groepen of individuen zich isoleren van de strijd. Revolutionairen kunnen zich simpelweg niet afzijdig houden in geschillen om hun ideologische zuiverheid te verkondigen.

Leon Trotski, de revolutionair die het meest met de eenheidsfrontstrategie wordt geassocieerd, zei over socialisten die zich er niet mee bezig houden, dat ze ‘alleen maar een propagandaclub zijn en geen organisatie voor massale actie’. Trotski zag het eenheidsfront als cruciaal onderdeel van de activiteiten van elke revolutionaire organisatie in omstandigheden waarin ze niet de overgrote meerderheid zijn.

Het gebeurde regelmatig dat Trotski in verhitte discussies belandde met mensen die waren verraden door reformistische partijen of er onlangs mee hadden gebroken. Hij zag het eenheidsfront niet alleen als een middel om een bepaald gevecht te winnen, maar als een instrument om ‘de reformisten uit hun instituten te slepen om ze vervolgens naast onszelf te plaatsen voor de ogen van de strijdende massa’.

Hij beargumenteerde dat ‘we er met een juiste tactiek alleen maar bij kunnen winnen. Een communist die hieraan twijfelt of er bang voor is, lijkt op een zwemmer die theoretisch de beste methode om te zwemmen kent, maar het niet aandurft om het water in te duiken.’

Onafhankelijkheid

Een ander gevaar van het eenheidsfront is de verleiding om eigen politieke principes overboord te gooien om ten koste van alles te pleiten voor het vormen van een eenheid met een ieder die het over een bepaalde kwestie eens is. Zo zou het in Duitsland evenzeer onmogelijk zijn geweest om de steun van de reformisten te winnen als de communisten hun eigen onafhankelijkheid hadden opgegeven. Binnen het eenheidsfront mag een revolutionaire organisatie zichzelf niet oplossen. Het gaat juist om de constante discussie over tactieken, eisen en richting.

Een eenheidsfront houdt dus niet in dat we onze meningsverschillen moeten vergeten om een eenheid te vormen. Alleen door het waarborgen van haar onafhankelijkheid kan een revolutionaire groep effectief beargumenteren dat haar strategieën en ideeën in de praktijk het meest effectief zijn. Uiteraard moeten de sektarische fouten die begin jaren dertig in Duitsland werden gemaakt vermeden worden, net als het idee om ten koste van alles een eenheid te vormen.

De marxist Antonio Gramsci stelde: ‘Het vermogen om de klasse te leiden vereist niet alleen dat de partij zichzelf uitroept tot revolutionair orgaan van de klasse, maar vooral dat ze er daadwerkelijk in slaagt om zich als deel van de arbeidersklasse te verbinden met alle secties van die klasse .’ Als revolutionaire groepen niet deelnemen aan verschillende campagnes zullen ze zich isoleren van de arbeiders die ze voor zich willen winnen.

Het eenheidsfront is daarom ook vandaag de dag nog een enorm belangrijke strategie. Of het nu gaat om de strijd tegen bezuinigingen, het verzet tegen racistische aanvallen of tegen imperialistische oorlogen, het is essentieel te blijven werken en te discussiëren met degenen die het niet met ons eens zijn.