Hamid Dabashi: ‘Revoluties verrassen revolutionairen altijd, van Marx tot nu’
Van Marokko tot Syrië en Bahrein, heffen revolutionairen de leus aan ‘Het volk eist de omverwerping van het regime’. Dat betekent een aantal dingen. Ten eerste: het boegbeeld, zoals bijvoorbeeld Mubarak, moet worden veranderd.
Maar het heeft ook sociale en culturele implicaties. Het is noodzakelijk het kennisregime te veranderen. Hoe komen we te weten over deze revoluties? Ze zijn niet beperkt tot een enkel land: dingen die bijvoorbeeld in Egypte gebeuren, hebben belangrijke gevolgen voor de rest van de Arabische wereld. Egypte en Syrië zijn bijzonder belangrijk.
Zelfs in de vier landen waar de dictator is gevallen – Tunesië, Egypte, Jemen en Libië – zijn er in vele opzichten veel verschillende politieke culturen, en de wijze van revolutionaire opstand varieert van matig vreedzaam in Tunesië tot extreem gewelddadig – vanwege de NAVO-interventie – in Libië. Maar ze hebben katalyserende invloed op elkaar. Dit is de reden waarom de Egyptische verkiezingen en de nare wendingen in Syrië zo belangrijk zijn.
Over de opstand in Bahrein wordt minder geschreven. Maar het heersende regime, in samenwerking met de Saoedische leger en de Gulf Cooperation Council, geholpen door het Britse leger, heeft de legitieme opstand van de meerderheid gewelddadig onderdrukt. Het zijn dus tijden die hypocrisie van allerlei soort blootleggen.
Wereldwijd
Het andere probleem als we het Arabische opstanden noemen, is dat er ook dingen gebeuren in sub-Sahel Afrika. Maar we registreren die niet, omdat ze geen deel uitmaken van de Arabische wereld. Langs de Noord-Zuid-verdeling vindt ook arbeidsmigratie plaats.
Tijdens de Libische opstand zei Kadhafi: ‘Als wij gaan, zullen zij in Lampedusa staan.’ Hij bedoelde respectievelijk zijn regime, en Afrikaanse arbeidsmigranten die naar Europa willen. Eén ding dat de NAVO-betrokkenheid in de Middellandse Zee kan verklaren, is het controleren van die arbeidsmigratie.
Europa wordt geconfronteerd met de ernstigste crisis uit haar geschiedenis sinds de vorming van de EU. De Britse premier zei dat Grieken hier niet welkom zijn, en de minister-president van Portugal zei dat de Portugezen onder de leeftijd van 26 jaar banen moeten overwegen in Angola en Brazilië. Het patroon van arbeidsmigratie is ook van Noord naar Zuid.
De arbeidsonrust strekt zich uit van Griekenland en Spanje, tot Occupy Wall Street (OWS) aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Het is nuttig om te beseffen dat we met een wereldwijde opstand te maken hebben. Maar we praten ook over verschillende politieke culturen. Met mijn boek ben ik op het Tahrirplein, met de Arabieren, en roep hun slogans mee. We moeten onze nek uitsteken – als academici, activisten, journalisten, of wat we ook zijn – en ons aansluiten bij deze strijd.
We moeten geen waarnemers zijn, maar deelnemers. Ik sta ook aan de kant van de studenten, van Canada tot Europa. Dit zijn studenten die zich geen hoger onderwijs kunnen veroorloven, wat elitair wordt. Tegelijkertijd ontvangen universiteitsrectoren obscene salarissen, waarmee je drie departementen zou kunnen financieren.
Concepten en theorieën
De bestaande vormen van kennisproductie in de universiteiten zijn onvoldoende op het gebied van zogenaamde ‘narratives’, theorieën en ideeën om met deze revoluties om te gaan. Revoluties zijn voor revolutionairen altijd een verrassing, van broeder Marx tot hier en nu. Revoluties volgen geen theorieën, theorieën volgen revoluties. Pas daarna proberen mensen er achter te komen wat er eigenlijk is gebeurd.
We moeten opnieuw onze concepten en theorieën onderzoeken. We moeten ons ook afvragen wat ‘het Westen’ eigenlijk betekent: waar ligt dat precies? De werklozen, de 45 miljoen onderverzekerde Amerikanen: zijn zij deel van het Westen? De kindersterfte en de levensverwachting in Newark, Bronx en Harlem zijn slechter dan in Bangladesh. En sommigen die juist profiteren van dit systeem leven in Bangladesh. Het gaat om de combinatie van ras, klasse en sekse.
Ik praat dan ook over delayed defiance, vertraagd verzet. Dit verzet had moeten plaatsvinden in de onmiddellijke nasleep van het Europese kolonialisme, maar werd uitgesteld omdat men dacht dat de dekolonisatie zou leiden tot sociale rechtvaardigheid, wat nooit is gebeurd.
De revoluties zijn momenteel open-eindig, nog geen totale revolutie. Een belangrijk kenmerk van deze revoluties is de systematische, progressieve en actieve bezetting van de publieke ruimte. Pas na OWS beseften mensen dat het Zuccotti Park eigenlijk geen publieke ruimte was, maar een privéruimte, en zij eruit konden worden gegooid. Dit is vergelijkbaar met Hannah Ahrendts concept van de publieke ruimte, in haar vergelijking van de Franse en de Amerikaanse revoluties.
Ik zie Tahrir als een fysieke ruimte en een metafoor. De Moslimbroederschap (MB) heeft de infrastructurele middelen om hun achterban te mobiliseren, terwijl de jongere generatie afhankelijk is van Facebook en Twitter.
Wat we nodig hebben, is de transformatie van deze publieke ruimte in tenminste drie vrijwillige verbonden: boven alles onafhankelijke vakbonden, die het staatsapparaat kunnen omverwerpen op elk moment dat ze willen – de revolutie slaagde pas toen zij zich aansloten –, ten tweede vrouwenrechtenorganisaties, ten derde studentengroeperingen. De combinatie hiervan kan het staatsapparaat omverwerpen.
Een probleem is tegelijkertijd de duurzaamheid van politieke culturen, die zich manifesteert in de scheiding tussen seculier en religieus. Een groep Egyptische revolutionairen op mijn universiteit was bezorgd dat de MB het parlement en het presidentschap overnamen.
Ik vroeg aan één van hen: ‘Waarom ga je niet de moskee mobiliseren?’ Ze zei: ‘Ik ben seculier’, waarop ik zei: ‘Maar je bent toch Egyptenaar?’ We moeten ons de moskee toeëigenen in de publieke ruimte, niet de publieke ruimte in de moskee. Wat is seculier nou, wat is een moslim? Er moet ook ruimte zijn voor atheïstische moslims.
Ik bid niet vijf keer per dag, en drink geen water bij mijn eten, maar ik ben een moslim. In deze tijd van Europese islamofobie, moet ik dan zeggen ‘Eigenlijk ben ik seculier en een marxist’? Nee! Ik ben een marxistische moslim, wat wou je daaraan doen? Ik ben de nachtmerrie van Anders Breivik!
Toeëigenen
Dat bedoel ik met opnieuw concepten en ideeën toeëigenen. Het gaat erom dat 300 miljoen arbeidsmigranten over de hele wereld zwerven om een inkomen te vinden. Dit is de omvang van de VS. Vijftig miljoen onderverzekerd of op de armoedegrens in de VS. Honderd miljoen leven op twee maal de armoedegrens, werken voor een dak boven hun hoofd te, en voor een opleiding voor hun kinderen.
Zie de verschrikkelijke toestand van het onderwijs in de VS, terwijl Obama als begunstigde van 200 jaar slavernij, zijn eigen kinderen naar privéscholen stuurt en de verdere privatisering van scholen steunt. Ze zeggen dat OWS geen agenda had. Dit is de agenda!
De meest verschrikkelijke plek van de Arabische revolutie vandaag de dag, is Syrië. Syrië heeft terecht groeiende verdeeldheid gecreëerd onder links. Het zou verkeerd voor ons zijn om mensen het zwijgen op te leggen die zich verzetten tegen het heersende regime en de gruwelijke massamoorden bekritiseren.
Het is even verkeerd om de contrarevolutionaire krachten te onderschatten, van de Saoedi’s in Qatar, enzovoort. We hebben meerdere lenzen nodig om beter te zien. Feit is dat er gewapende bendes zijn in Syrië die mensen ontvoeren voor losgeld. Het is moeilijk in dit stadium om onderscheid te maken tussen hen en degenen die rechtmatig de wapens hebben opgenomen tegen het heersende regime.
In Egypte is Morsi een stap vooruit. Als het leger zijn zin had, zou vandaag de dag Mubarak of Shafiq aan de macht zijn. Het leger moest stap voor stap terugtrekken door de mensen op Tahrir.
De MB is geen monolithische organisatie. Het heeft allerlei vormen van interne dynamiek. Ja, Saoedisch geld oefent druk uit op de salafisten en de rechtse neoliberale fractie. Maar dat is niet het geheel van de MB. Wat gaat de MB-president doen met Israël? Gaat hij het vredesverdrag en de economische overeenkomsten respecteren of niet? Wat hij ook doet is in het voordeel van de revolutie.
Rookgordijn
Het zit helaas in het politieke DNA van Israël dat het alleen kan omgaan met Arabische potentaten. Israël weet niet hoe om te gaan met Arabische democratie, want net als elke democratie is het open-eindig. Je weet nooit wat er zal gebeuren.
Israël is constitutioneel niet in staat om met die chaos om te gaan. Dat is waarom ze deze gefabriceerde kwestie creëren van de Iraanse kernwapendreiging. Het is een afleidingsmanoeuvre, een rookgordijn. De echte gebeurtenis is de Arabische revolutie. We moeten onze ogen op de bal houden. Iran heeft geen kernwapens – Israël heeft kernwapens, 200 stuks!
De staat van oorlog is ook gunstig voor het repressieve regime in de islamitische republiek. Drie jaar geleden stroomden massa’s Iraniërs de straat op om burgerlijke vrijheden te eisen. Zij zijn integraal onderdeel van de Arabische lente.
De helft van de vrouwelijke studenten die de universiteit verlaat, gaat bij hun ouders wonen. Ze kunnen niet weg totdat ze een man vinden. Welke man? 35 procent van de werklozen is tussen de 15 en 29. Ze kunnen niet trouwen en een gezin stichten. De enige mensen die kunnen trouwen en een appartement huren zijn degenen ingehuurd door het repressieve staatsapparaat. In plaats te investeren in banen en universiteiten, investeert het regime, bewust van haar eigen illegitimiteit, in een veiligheidsapparaat.
Dus deze staat van oorlog leidt onze aandacht af van het feit dat we een transnationale opstand zien van Iraniërs en Arabieren. De laatste keer dat tienduizenden Iraniërs de straat op gingen, opgeroepen door Mousavi, was in solidariteit met de Arabische lente. Ze onderdrukt deze met grof geweld en zeiden vervolgens: ‘Dit is een islamitisch ontwaken’.
Van Morsi is bekend dat hij shi’ieten meer haat dan hij problemen met joden heeft. Wat voor soort islamitisch ontwaken is dat? De prachtige aspect van deze revoluties is dat allerlei soorten van hypocrisie naar buiten komen en smelten.
Wat Libië betreft, met de vraag of we tegen deze verkiezing zijn. Toen de VS en de NAVO deze interventie organiseerden, heb ik daar niet mijn morele steun aan gegeven. Waarom zou ik? Ik heb geen miljoenen aan wapens aan Kadhafi verkocht. Waarom zou ik een mening geven?
In tegenstelling tot sommige collega’s, heb ik geen artikelen geschreven die zeiden dat Kadhafi’s Libië het Noorwegen was van Noord-Afrika. Omdat ze binnenvielen waren ze imperialistisch. Als ze dat niet hadden gedaan, had ik ze verantwoordelijk gehouden voor het niet beschermen van de burgers, omdat zij de wapens hadden verkocht. Ze zeiden dat mijn website en mijn facebook onder toezicht stonden. Ik zei: ‘Ik hoop dat ze het lezen!’
Als je het debat volgt binnen links, zijn er hartverscheurende beslissingen die mensen moeten nemen. Links vervelt ook, en werpt zijn oude huid af. We moeten heel voorzichtig zijn hoe we met de gebeurtenissen in genuanceerde conversatie blijven.
Hamid Dabashi – The Arab Spring (2012) is een uitgave van Zed Books.
- Wil je reageren op dit artikel? Stuur ons een mail.
- Met socialisme.nu en De Socialist proberen we socialistische ideeën toegankelijk te maken voor iedereen. Om dit te blijven doen kunnen we alle hulp gebruiken. Wil jij ons ook steunen? Neem dan een abonnement op De Socialist of word donateur: vul hier het formulier in.