Grootste extreemrechtse demonstratie in decennia

Sinds het begin van de coronapandemie is extreemrechts zowel in omvang als in zelfvertrouwen  gegroeid. Hun gedachtegoed wordt steeds naakter en agressiever uitgedragen. De kers op de taart van deze zomer vol fascistoïde intimidatie en geweld was de grote, extreemrechtse virusontkennersmars ‘Samen voor Nederland’ van zondag 5 september in Amsterdam, waar zo’n 20.000 mensen zich bij aansloten.

De ‘Samen voor Nederland’-demonstratie was een initiatief van Nederland in Verzet, een extreemrechtse actiegroep die door de failliete feestondernemer Michel Reijinga wordt aangevoerd. Zoals we al in januari 2021 vaststelden, maakt Nederland in Verzet deel uit van het gewelddadige gedeelte van de virusontkennersbeweging: Reijinga zegt zelf te streven naar het type actie waarbij ‘kinderen en de oudjes’ maar beter thuis kunnen blijven. Het uitgesproken extreemrechtse karakter van Reijinga’s organisatie komt tevens kraakhelder tot uiting op de Facebookpagina van Nederland in Verzet. Hierop plaatst de groep allerlei racistische, antisemitische, pro-FvD en complottheoretische bagger.

Volgens Nederland in Verzet was de demonstratie een eerste poging om de krachten van verschillende coronaontkennerclubjes te bundelen en deze samenwerking naderhand te evalueren. Ongeveer 64 organisaties voegden zich als ondersteunende krachten bij de demo, waaronder de neofascistische uitgeverij De Blauwe Tijger, het extreemrechtse mediaplatform Lockdown News Network en Nederland in Verzet zelf. Ook Forum voor Democratie promootte het protest: FvD-kamerlid Gideon van Meijeren had zich halverwege augustus al hoogstpersoonlijk gemeld bij Nederland in Verzet, dat laaiend enthousiast liet weten dat FvD ‘zeker welkom’ was.

Paraderen met gele sterren

Rond 11 uur hadden vele honderden zich al op de Dam verzameld voor de mars die rond 12 zou starten. De mars werd aangevoerd door Reijinga, die vanaf een zwarte pick-up-truck het publiek ophitste. Hij werd daarbij geholpen door een handjevol machomannen, die elk een zwart shirt met een Jodenster droegen. In dit welbekende symbool van de Jodenvervolging stond niet het opschrift ‘Jood’, maar ‘no mask, no vaccine’. Het shirt bevatte tevens een verwijzing naar de website van Janet Ossebaard, een radicaalrechtse complotdenker die zich in haar online ‘documentaires’ onder meer toelegt op het salonfähig maken van een van de meest beruchte antisemitische schotschriften uit de twintigste eeuw, de Protocollen van de wijzen van Sion.

Het aantal deelnemers aan de mars was zorgwekkend: met zo’n 20.000 demonstranten werd 5 september 2021 een van de grootste – misschien wel dé grootste – extreemrechtse demonstraties van na de Tweede Wereldoorlog. Vanzelfsprekend kwamen demagogen als Baudet en Willem Engel gelijk op de proppen met absurde deelnemersaantallen van boven de 100.000 om zo de kracht van hun beweging te overdrijven. Tegelijkertijd waren er verscheidene tegenstanders van de mars die de hoge opkomst onterecht bagatelliseerden en daarmee de groei en het alsmaar toenemende zelfvertrouwen van extreemrechts op straat domweg onderschatten.

FvD bouwt straatbeweging

Het protest op 5 september was niet alleen massaler dan voorgaande demonstraties van virusontkenners, de mars was er bovendien een die de facto onder de banieren van Forum voor Democratie plaatsvond. Talloze aanwezigen droegen vlaggen, borden, petjes en stickers van FvD en verspreid over de Dam liepen er talloze FvD-vrijwilligers rond in witte partij-outfits. Bovendien kregen Baudet en Van Meijeren van Reijinga de gelegenheid om tot twee keer toe een korte speech te geven op zijn pick-up truck. Beiden hadden er geen enkel probleem mee dat ze bijgestaan werden door mannen die het Jodenster-shirt droegen.

FvD zette als enige politieke partij in op het protest; de PVV was in geen velden of wegen te bekennen, JA21-leden liepen er ongeorganiseerd rond en de onder virusontkenners ooit razend populaire Wybren van Haga wandelde anoniem mee. Zodoende beklemtoonde de mars zowel het fascistische karakter van FvD als het fundamentele verschil tussen FvD en andere extreemrechtse partijen: in tegenstelling tot JA21, de PVV en BVNL oriënteert FvD zich op straatprotesten, waarin ze uitdrukkelijk een aanvoerende rol wil spelen.

Onder FvD’s toehoorders bevonden zich zoals gewoonlijk verscheidene bekende neonazi’s zoals de met prinsenvlaggen wapperende leden van het fascistische Voorpost, zelfverklaarde libertariërs, Trump-fans, ultrareactionaire christenen, willekeurige feestvierders en New Age-trommelaars. Getuige de verscheidenheid aan meegebrachte provinciale vlaggen kwam het publiek van heinde en verre. Veelzeggend was de gigantische hoeveelheid mensen die shirts aanhad uit de webshop van de rechtsextremistische propagandist Robert Jensen, met opschriften als ‘media = virus’ en ‘never nooit medische apartheid’ – het is geen raadsel waar men hun nieuws vandaan haalt.

Complotlectuur

Bij verscheidene standjes op de Dam werd een hele keur aan misinformatie aangeboden. De in coronapandemie ontstane complotkrantjes Gezond Verstand, De Andere Krant en Onafhankelijke Pers Nederland lagen er in hoge stapels. Naast vele brochures met onwaarheden over COVID-19 waren het aantal flyers en borden over ‘The Great Reset’ niet aan te slepen. Volgens aanhangers van de Great Reset-theorie maakt een duistere elite moedwillig kleine ondernemers kapot, liegt zij over klimaatverandering en hoopt zij kinderen ‘geslachtsloos’ te maken.

De inhoud van het uitgestalde materiaal toont het kleinburgerlijke karakter van de extreemrechtse protesten van virusontkenners: het zijn vooral de kleine ondernemers die van allerlei ‘globalistische’ samenzweringen de dupe zijn. De verspreiding van de meest waanzinnige denkbeelden tijdens dit type demo’s en via social media benadrukt bovendien hoe ongeremd vatbaar virusontkenners zijn voor de meest aperte leugens, ook als deze doorspekt zijn met overduidelijk racistische, antisemitische, transfobe en antiwetenschappelijke elementen. Daarom vinden neofascistische organisaties als Forum voor Democratie juist hier een dankbaar publiek voor hun giftige volksmennerij.

Naïviteit in burgerlijke politiek en media

Na afloop van de mars was de tegenstand vanuit parlementair links en de media zwak of geheel afwezig. In on- en offline media werd het inherent extreemrechtse karakter van de mars miskend of simpelweg niet benoemd. Veruit de meest naïeve reactie kwam van burgemeester Femke Halsema en CIDI-voorzitter Hannah Luden. Zij eisten dat organisator Reijinga – die tijdens de mars nota bene vier uur lang omringd werd door mannen met gele sterren op hun shirt – afstand nam van het misbruik van deze symboliek.

Vergelijkbare afkeurende berichten vanuit de politiek brachten Nederland in Verzet niet in verlegenheid, maar sterkten virusontkenners juist in hun overtuiging dat de vergelijking tussen coronamaatregelen en de Shoah gerechtvaardigd is. Zo vertelde Reijinga in gesprek met Café Weltschmerz dat de boodschap op het shirt ‘een heel goede’ is en werd een toespraak van Van Meijeren, die tijdens een Kamerdebat herhaaldelijk de coronamaatregelen met de Jodenvervolging vergeleek, gretig gedeeld op de platforms van virusontkenners.

Extreemrechts zet tijdens de coronapandemie derhalve openlijker en massaler dan ooit stappen in de bagatellisering van de Holocaust. Daarmee schept het tegelijkertijd een ongeëvenaarde slachtoffercultus en een retorisch middel om mensen tot daden aan te zetten: als het lot van de virusontkenners immers vergelijkbaar is met dat van Joodse mensen in de Tweede Wereldoorlog, dan is elke vorm van zelforganisatie en actie gegrond én broodnodig.

Ook extreemrechts trekt lessen

Virusontkenners hebben het tot nog toe moeilijk gevonden momentum te behouden in hun acties op straat. Het uitblijven van samenwerking, onderlinge ruzies en een gebrekkige overeenstemming over politiek en tactiek zijn daar debet aan geweest. Zo bezien lijkt 5 september voor extreemrechts een kwalitatieve stap vooruit: de samenwerking tussen verschillende organisaties was volgens Reijinga een ongekend succes gebleken en smaakte naar meer. FvD op zijn beurt zal graag gebruik blijven maken van de organisatorische arbeid van hun geestverwanten op straat en de demonstraties nadrukkelijk aangrijpen om de eigen beweging uit te bouwen.

Een andere doelstelling van Nederland in Verzet is om aansluiting te vinden bij de boeren, in het bijzonder bij het gewelddadige gedeelte. Weken voor aanvang van de 5 september-demonstratie liet Reijinga namelijk weten ‘hoog’ in te zetten op samenwerking met de fascistoïde Farmers Defence Force. Bij de ‘Samen voor Nederland’-mars was deze boerenknokploeg nog niet aanwezig, maar het contact tussen Reijinga en de FDF is reeds gelegd.

Kapen van linkse thema’s

Naast de uitbreiding van samenwerkingsverbanden, probeert Nederland in Verzet ook het eigen strijdterrein te verbreden. Voor aanvang van de anticoronademonstratie van 5 september claimde Nederland in Verzet namelijk dat het protest zich niet alleen richtte tegen de coronamaatregelen, maar ook tegen ‘toeslagenaffaires, huizentekorten en de Groningen-affaire’. In werkelijkheid liep deze zogenaamde verbreding van het protest slechts uit op een slappe poging om linkse strijdterreinen te kapen, want noch de organisatoren noch de demonstranten repten met een woord over deze crises.

Het is niettemin veelzeggend dat deze groepen het idee hebben dat ze ook ‘iets’ met deze problemen moeten, niet in de laatste plaats omdat er zat virusontkenners zullen zijn die er werkelijk mee worden geconfronteerd. Parlementair extreemrechts poogt die mensen al jaren aan zich te binden door gigantische problemen als de woonnood op racistische wijze te verklaren en migranten en niet-witte ongedocumenteerden als oorzaak van crises aan te wijzen.

Terwijl links zich in de coronapandemie nauwelijks heeft kunnen organiseren op straat, wist extreemrechts zich er als macht te vestigen. Extreemrechts poogt die ruimte nu te pakken om elke oppositie op straat te monopoliseren en in extreemrechtse richting af te buigen. Juist door dit soort thema’s te kapen, kan extreemrechts het karakter van zijn beweging makkelijker verhullen. Links zal daarom steevast moeten blijven hameren op de werkelijke aard van deze beweging en elke poging tot extreemrechtse infiltratie van linkse bewegingen te blokkeren.

De volgende demonstraties van Nederland in Verzet zullen leren of ze linkse thema’s nadrukkelijker zullen aansnijden in toespraken en propaganda. Op 3 oktober staat alweer het volgende groot opgezette protest van de organisatie op de planning, wederom met de Dam als protestlocatie. Momenteel krijgt een neofascistische partij als FvD vrij baan om tijdens deze demonstraties hun ranzige retoriek te verspreiden, het warrige wereldbeeld van aanwezigen verder in te kleuren en zo straatgroepen voor hun organisatie te winnen. Het pijnlijke gegeven dat extreemrechts midden in Amsterdam grootschalige marsen kan organiseren onderstreept des te meer de noodzaak van de opbouw van een strijdbare linkse beweging.