Geëngageerd toneelstuk over boeren in de MKZ-crisis
Door Mark Kilian
Toneelgroep Jan Vos doet locatietheater. In 2013 werd het gezelschap geformeerd voor de voorstelling Mansholt, en toerde twee maanden over het platteland. Hoewel het een jonge groep is, hebben de spelers behoorlijk wat ervaring, vanuit diverse gezelschappen als het Werktheater, de Noordercompagnie, Oostpool en de Dogtroep.
Koning van het grasland wordt gespeeld in een tent met het model van een boerenschuur. Het decor binnen is abstract gehouden, zodat de aandacht van het publiek naar het spel uitgaat. In de bezochte voorstelling in Stompetoren komen de koeien in het begin nieuwsgierig kijken: zij zijn het onderwerp.
Crisis
De boer Hessel (Marcel Faber) runt met zijn vrouw Anke (Trudi Klever) een melkveebedrijf. Ze worden geplaagd door grote geldzorgen, krijgen de inspectie (Joop Wittermans) over de vloer en daarna de MKZ-crisis. Dit wordt vervlochten in het tragische bedrijfsongeval waarbij hun zoon Jitse is gestorven. Dat jaar heeft een grutto (Bieneke Ehlhardt) een nest gebouwd op precies die plek, en Hessel ziet dat als een omen.
Hij wil het roer omgooien maar Anke niet, en ze vervreemden van elkaar. In de ontwikkeling van het verhaal speelt de vader van Anke, Marcel, een grote rol. Deze voormalige eigenaar van de het boerenbedrijf stelt zichzelf grote vragen en zoekt antwoord in religieuze vorm: ‘Waarom deze ramp?… Mag je je ertegen wapenen? Hoe lijdzaam wil Hij dat we zijn?’
Zowel Hessel als Marcus worden geconfronteerd met de industrialisering van de voedselketen. Marcus kijkt terug op MKZ: ‘Met grote grijpers worden de kadavers in vrachtwagens gedonderd. En iedereen stemt ermee in… terwijl het niet nodig is. Vroeger lieten ze dat gewoon uitwoeden. Bij de eerste zieke koe haalden ze een doek door de bek en besmetten de anderen. Pijnlijk en ellendig, maar het ging voorbij. Toen kwamen de inentingen.’ Hij heeft een ‘eindtijdgevoel’.
Het ruimen van duizenden koeien is niet nodig. Laat dat gerust even indalen.
Waanzin
Tegen zijn buurman Ate (ook Joop Wittermans) benoemt Hessel de waanzin van concurrentie: ‘Als de buurman zoveel melk per koe levert moet ik erover heen. Anna 220 geeft 11.000 liter met een vetgehalte van 4.65. Halleluja.’ Maar Ate is een conservatieve boer.
Ate is conservatief maar heeft ook een verhaal. Hij botst met Hessel op een openbare inspraakavond. Ate zegt: ‘Als u het oorspronkelijke landschap terug wilt, moet u de dijken doorsteken… Lariksen mogen ook niet meer. Het hele Noordelijke halfrond staat er vol mee, maar ineens heeft iemand bedacht dat die oorspronkelijk uit Japan komen en niet inheems zijn. Hoe lang moet je hier wonen voordat je inheems bent?’
De grutto verbindt voor Hessel alle problemen. Door de verarming van de Nederlandse bodem moeten ze meer foerageren in Afrika, wat daar weer ongunstig is voor boeren. ‘Slecht rentmeesterschap’ zou Marcus zeggen, en ook nog eens beroerd betaald: ‘We doen nog of we vrije jongens zijn, maar in feite zijn we loopjongens van de industrie, lijfeigenen van de bank.’
De tekst van Tjeerd Bischoff is een serieuze poging om de problemen van boeren en de voedselcrisis in een grotere context te plaatsen voor een breed publiek. Tegelijk zit het stuk vol humor, vooral in de voorkomende ongemakkelijke situaties. Het intense spel van de acteurs houdt het publiek in alle verwikkelingen goed bij de les.
Vanaf 12 oktober dit jaar brengt toneelgroep Jan Vos het stuk ‘GAS – het verhaal van een vluchtige bodemschat’. Dat behandelt de geschiedenis van Nederlands aardgas vanaf de ontdekking tot en met de afwikkeling van de schade. Dat lijkt een interessante en actuele opvolger te worden van ‘Koning van het grasland’.
Koning van het Grasland wordt gespeeld op diverse locaties tot en met 29 juli.