Fundamentele oplossingen vragen om lange adem

De tijd om de totale escalatie van de klimaatcrisis te stoppen raakt op. Maar tot nog toe wordt de klimaatcrisis nog vooral aangegrepen om belastinggeld aan kapitalisten te geven. De noodzaak om snel iets te doen brengt mensen in beweging, maar we moeten onze strategie niet op ongeduld baseren.

Al voordat de zomer is begonnen hebben verschillende delen van Europa alweer te maken met extreem weer en de gevolgen daarvan. Spanje kampte in april en mei met extreme droogte. Inmiddels is er in delen van het land sprake van zware regenval. Die leidt tot overstromingen, onder andere doordat de droge grond het regenwater veel moeilijker opneemt. In het noorden van Italië leidden aanhoudende droogte, gevolg door zware regenbuien tot de ergste overstromingen in een eeuw tijd.

Dat dit soort natuurrampen als gevolg van weersextremen elkaar zo snel opvolgen geeft een indicatie van de rampen waarop we afstevenen. Nieuw onderzoek van de World Meteorological Organization laat zien dat het ook in theorie niet langer waarschijnlijk is dat de opwarming van de aarde tot anderhalve graad beperkt zal worden. Volgens het VN-agentschap is de kans twee op drie dat dat niveau al in 2027 wordt bereikt. Zelfs als het roer nu radicaal wordt omgegooid – en er is niets dat daarop duidt – is het onwaarschijnlijk dat de doelstellingen van Parijs nog gehaald zullen worden.

Als de huidige koers wordt doorgezet, zal de aarde aan het einde van deze eeuw tussen de 5 en 6 graden zijn opgewarmd. De gevolgen zijn desastreus. Nu al zijn zo’n 600 miljoen mensen verdreven doordat klimaatverandering hun leefgebied praktisch onleefbaar heeft gemaakt. Verdere opwarming zal ervoor zorgen dat een steeds groter gebied en een steeds grotere groep mensen daarmee te maken krijgt. Bij een opwarming van 2,7 graden of meer geldt dat voor vrijwel alle gebieden rond de evenaar. Dan zullen er zo’n 2 miljard mensen wonen in gebieden met een gemiddelde temperatuur boven de kritische grens van 29 graden. En dat gaat alleen nog om gebieden die onleefbaar worden vanwege de gemiddelde temperatuur alleen. De zeespiegelstijging en bijvoorbeeld verwoestijning zullen ook hun werking hebben.

Strategische driesprong

Ondertussen doen regeringen nog maar weinig om klimaatverandering tegen te gaan. De inzet van het kabinet is om gevestigde belangen en bestaande verdienmodellen te beschermen en te strooien met subsidies voor grote bedrijven. Daarom wordt er ingezet op kernenergie, dat door commerciële partijen gerealiseerd wordt en zwaar zal worden gesubsidieerd. Voor het terugdringen van energiegebruik is geen aandacht. Het openbaar vervoer wordt uitgekleed, terwijl er volop wordt ingezet om de autoindustrie te stimuleren.

Gezien deze politiek van rechts en het totaal gebrek aan een links alternatief in de parlementaire sfeer is het niet verwonderlijk dat veel klimaatactivisten die zich realiseren dat we weinig tijd meer hebben, vragen beginnen te stellen. Als gevolg van de enorme kloof tussen het huidige klimaatbeleid, de enorme noodzaak om klimaatverandering tegen te gaan en het gebrek aan linkse tegenmacht, treedt er een zekere polarisatie op binnen de klimaatbeweging, die vooral betrekking heeft op de te volgen strategie.

Enerzijds neemt de roep om sabotage toe – zoals bepleit door Andreas Malm. Een dergelijke vlucht naar voren kan voldoen aan de behoefte om ‘iets te doen’, maar zal onze zaak niet helpen. Het maakt het voor extreemrechts en de politie gemakkelijker om de klimaatbeweging te criminaliseren. Het leksteken van een autoband helpt in het beste geval alleen tijdelijk om wat uitstoot te verminderen. Maar de klimaatcrisis vraagt om een vergaande maatschappelijke transformatie: die kan alleen door een massabeweging worden gerealiseerd, waarbinnen sabotage hoogstens in de marge een rol kan spelen.

Aan de andere kant voeden met name ngo’s allerlei illusies over een groen kapitalisme. Milieudefensie, dat tot aan de vorige parlementsverkiezingen een bij voorbaat kansloze campagne voerde om de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen te beïnvloeden, zaait nu bijvoorbeeld illusies in multinationals en hun aandeelhouders. Via de site van de ngo kun je de 29 grootste vervuilers een ‘laatste aanmoediging’ sturen. Daarmee wordt ten eerste gesuggereerd dat kapitalistische bedrijven vatbaar zijn voor een moreel appèl en ten tweede dat er nog slechts een laatste zetje nodig is om hen tot verandering te dwingen.

Tegenmacht

Maar de zucht naar winst die het kapitalisme kenmerkt is niet het gevolg van een moreel defect bij aandeelhouders en managers: het zit ingebakken in de logica van het systeem zelf. De enige manier om die logica te doorbreken is om de bedrijven in publieke handen te nemen en aan democratische controle te onderwerpen. Dat is ten eerste nodig om het grootkapitaal als politieke factor uit te schakelen en ten tweede om een economie te realiseren waarin menselijke behoeften en niet winst centraal staan. Dat stelt ons in staat om verspilling te beperken en in te zetten op klimaatneutrale en milieuvriendelijke productie.

Daarvoor hebben we verschillende dingen nodig. Antikapitalisten en revolutionaire socialisten zouden samen op moeten trekken binnen de sociale bewegingen. We zouden ons in moeten zetten om eisen naar voren te brengen die het probleem bij de kern – dat wil zeggen: bij het eigendom – aanpakt. Om verbanden te leggen tussen bijvoorbeeld de klimaat- en de vakbeweging en om de sociale bewegingen op een strijdbare basis op te bouwen: niet het laten horen van een ‘tegengeluid’ of het overtuigen van kapitalisten of politici, maar de opbouw van tegenmacht moet het doel zijn.