Frans verbod op gezichtssluiers toont falen van links
De nieuwe wet zal directe gevolgen hebben voor nog geen tweeduizend mensen, omdat slechts zo’n 0,1 procent van de moslima’s in Frankrijk een sluier draagt die het gehele gezicht bedekt. De Franse Grondwetsraad heeft al aangegeven dat het juridisch lastig zal worden de maatregel daadwerkelijk in praktijk te brengen.
De maatregel in Frankrijk staat niet alleen: het past in een patroon waarin in Zwitserland de bouw van moskeeën is verboden, en in België, in delen van Spanje en in Noord-Italië beslissingen zijn genomen om de hoofddoek of bepaalde hoofddoeken te verbieden. Al deze maatregelen hebben tot doel om het ‘gevaar’ van moslimfundamentalisme aan te dikken door een minderheid van moslims tot zondebok te maken.
Hysterie
In de maandenlange hysterie rond de hoofddoek waren er politici te horen die hoofddoeken vergeleken met Mickey Mouse-maskers, muilkorven en ‘lopende doodskisten’. President Sarkozy zei dat gezichts- en lichaamsbedekkende sluiers vormen van ‘vrouwenonderdrukking’ zijn en niet welkom zijn in Frankrijk.
Deze aanval legitimeert islamofobie. Eerder dit jaar werd in een winkel in het westen van Frankrijk de doek van het hoofd van een vrouw gerukt. Lokale verkiezingen in het voorjaar zagen een groei in de steun voor het fascistische Front National van Le Pen.
De maatregel laat ook zien dat Sarkozy’s presidentschap tekenen van verval vertoont. Hij kwam aan de macht omdat hij een ‘breuk’ beloofde met de compromissen van voorgaande regeringen, zowel linkse als rechtse. Het was zijn missie om een compromisloze neoliberale agenda door te drukken en om het verzet daartegen te overbluffen. In plaats daarvan heeft zijn regering, net als haar voorgangers, ondervonden dat het moeilijk is om verzet te onderdrukken.
Bliksemafleider
Bovendien is de regering momenteel verwikkeld in een groot corruptieschandaal. In deze context fungeren islamofobe maatregelen als een bliksemafleider: ze moeten verhullen dat de regering haar beloften niet heeft kunnen nakomen.
De vraag is daarom waarom links geen moeite heeft gedaan het racisme van de regering aan de kaak te stellen. Waar zijn de demonstraties ter verdediging van de Franse moslimgemeenschap? Waarom faalt links in het vechten tegen islamofobie in een land dat de afgelopen vijftien jaar getuige is geweest van ongekend grote sociale bewegingen?
Een deel van het antwoord ligt in de republikeinse traditie van secularisme, die grote invloed heeft op het linkse denken in Frankrijk. Eind negentiende eeuw nam deze traditie de vorm aan van antiklerikalisme. Deze afkeer van de geestelijkheid was een machtig wapen tegen de invloed van de koningsgezinde katholieke kerk. Hierdoor kreeg de republikeinse traditie ruimte om wortel te schieten in de socialistische en communistische tradities. Maar die traditie was ook, zoals de socialist Paul Lafargue betoogde, een manier om arbeiders ‘priesters te laten opvreten in plaats van kapitalisten’.
Republikeinse waarden
In de jaren ‘80, toen de Franse sociaal-democraten afzagen van alle ambitieuze plannen voor sociale hervorming, wendden ze zich tot het republikeins nationalisme. Dat stelde dat ‘republikeinse waarden’ een alternatief waren voor de opkomst van Le Pen. Daardoor stond links met lege handen toen moslims aangevallen werden tijdens een reeks affaires rond de hoofddoek. Uiteindelijk werd het in 2004 verboden op school de hoofddoek te dragen.
Ooit was het republikeinse secularisme een wapen in de strijd tegen de rijkdom en privileges van de katholieke kerk, maar nu is het verworden tot een manier om de onderdrukte moslimgemeenschap in Frankrijk tot zondebok te maken.
Het verbod op gezichtsbedekkende sluiers is gebaseerd op mythes: dat moslimextremisme een groter gevaar zou zijn dan islamofobie, en dat vrouwen meer vrijheid hebben als de staat vertelt wat ze wel en niet mogen dragen. Deze mythes kunnen tegengegaan worden, maar daarvoor is een vastberaden en ondubbelzinnige campagne nodig die niet de islam, maar islamofobie benoemt als de vijand.