Formatie is machtsstrijd tussen rechts en extreemrechts

De eerste formatieronde eindigde met een publieke ruzie tussen de formerende partijen. Toch lijkt er tussen de PVV, VVD en BBB grote overeenstemming te zijn en zegt Pieter Omtzigt steun toe aan een kabinet geleid door extreemrechts.

Als toeschouwerssport is de formatie tot nu toe geslaagd. Onder leiding van PvdA’er en Telegraaf-columnist Ronald Plasterk probeerden de vier partijleiders binnenskamers dichter tot elkaar te komen om tegelijkertijd via Twitter elkaar hard aan te vallen. Zo deelden Geert Wilders, Dilan Yesilgöz en Caroline van der Plas elkaars berichten over de voorspoedige formatie en probeerden ze hiermee Omtzigt onder druk te zetten. Wilders verspreidde een blogpost van de rechtsextremistische columnist Jan Dijkgraaf waarin de NSC-leider van ‘katholieke gluiperigheid’ wordt beticht.

Maar uit het formatierapport blijkt dat de partijen wel overeenstemming konden vinden over de status van de grondwet. Alle partijen beloven zich hieraan te houden, hoewel de PVV haar handen vrij houdt om te blijven pleiten voor het afschaffen van grondrechten. NSC stelt dat de ‘rechtsstatelijke afstand’ tot de PVV te groot is om samen te regeren. De afstand blijkt dan weer te klein om de PVV te laten vallen, want Omtzigt is vastbesloten extreemrechts nog wel aan de macht te helpen.

De opties

Een andere PvdA’er, CPB-voorzitter Kim Putters, mag nu Omtzigts minder gebruikelijke regeringsvormen onderzoeken. Een scenario waarin het NSC een minderheidsregering van Wilders gedoogt, zoals Wilders deed onder Rutte I, zou Omtzigt in potentie veel macht geven. In een extraparlementair kabinet leggen partijen zich alleen vast op hoofdlijnen en moet het kabinet in de Tweede Kamer op zoek naar meerderheden.
Dit kan zowel met een gedoogconstructie als dat het een etiket kan zijn dat een meerderheidskabinet zichzelf geeft.

Aan Omtzigts derde optie, een zakenkabinet, nemen geen politici deel maar ‘onafhankelijke’ specialisten. Dit is het meest ondemocratische en autoritaire scenario, omdat ministers niet tot gekozen politieke partijen behoren en het onmogelijk wordt om vervolgens partijen hierop af te rekenen. De optie is vooral bekend uit Italië, waar in 2011 econoom Mario Monti een snoeihard bezuinigingskabinet vormde. Voor Omtzigt zijn deze alternatieve regeringsvormen aantrekkelijk omdat hij geen vuile handen wil maken.

Hetzelfde geldt mogelijkerwijs voor Wilders, zij het om andere redenen. Als Wilders premier is, zal hij op tal van terreinen zijn kiezers teleurstellen. Zo gaf de PVV al aan het eigen risico in de zorg niet af te schaffen. Als Wilders electoraal nog verder groeit, op basis van ontevreden VVD- of NSC-stemmers, hoeft hij in volgende verkiezingen nog minder rekening te houden met andere rechtse partijen.

Demissionair?

De parlementaire democratie is de afgelopen jaren al flink uitgehold. In februari was Mark Rutte in totaal zelfs 1000 dagen demissionair premier. Formeel betekent ‘demissionair’ dat de regering alleen nog lopende zaken mag afhandelen en geen omstreden kwesties mag behandelen, maar hiervan trekt de VVD zich weinig aan. Zo ontpopte Rutte zich als de meest onvoorwaardelijke steunpilaar van Israëlische terreur op het Europese vasteland. Hiermee hoopt hij zich in de kijker te spelen bij de oorlogshitsers van de NAVO.

Demissionair veiligheidsminister Yesilgöz loopt alvast vooruit op een door extreemrechts geleid kabinet. In een gezamenlijke verklaring stelden politie, OM en Yesilgöz dat zij sneller en harder zullen ingrijpen tegen protesten. Zo zullen klimaatactivisten eerder worden beboet, wordt de leus voor een vrij Palestina – ‘from the river to the sea’ – andermaal aangemerkt als illegaal en gaat de staat actiever identiteitsgegevens van activisten verzamelen. Niet deze nieuwe maatregelen, maar juist de protesten zouden het demonstratierecht ondermijnen.

Links verzet

Gevestigd links steekt vooralsnog zijn kop in het zand over het naderende kabinet. Zo kwam Frans Timmermans in het parlement scherp uit de hoek tijdens het formatiedebat, maar uitsluitend procedureel. Hij wees erop dat Omtzigt eigenlijk maar twee opties heeft: een meerderheids- en minderheidskabinet. Maar links zou geen kans onbenut mogen laten om te wijzen op de dramatische gevolgen van een hard neoliberaal en racistisch kabinet.

Terwijl de formatie op deze manier vooral een machtsstrijd is tussen rechts en extreemrechts, moet links zich als duidelijk en offensief alternatief positioneren. De verklaring van antiracisten en antifascisten tegen het bezoek van Martin Bosma aan de herdenking van de Februaristaking is hiervan een goed voorbeeld.De oproep doorbrak de decennialange normalisering van de PVV, dwong het organiserende comité om kleur te bekennen en maakt de prijs zo hoog mogelijk voor de partijen die wel met de PVV in zee willen gaan.

Alleen door de krachten te bundelen op links en onderling solidair te zijn, kunnen we een brede tegenbeweging bouwen naar Duits voorbeeld De landelijke demonstratie van het Platform Stop Racisme op zondag 17 maart in Den Haag – gevolgd door een decentrale actiedag op 21 maart – is daarvoor een goed eerste moment. Geef haat geen macht!