Fela – de musical

Het Holland Festival haalde in samenwerking met Koninklijk Theater Carré de Broadway-hitmusical Fela! naar Amsterdam. Een mix van muziek, dans en theater over het leven van de legendarische Nigeriaanse afro-beat muzikant en activist Fela Kuti.
2 juli 2011

Door Coen van der Steen

Kuti groeide met zijn politieke teksten in de jaren ’70 uit tot de vertolker van de onvrede onder de Afrikaanse massa. Hij sprak zich onder andere uit tegen de onderdrukking door een nieuwe elite van postkoloniale machthebbers, corruptie en militair machtsmisbruik. Tegenover de achtergrond van de Arabische revoluties is dit een actueel en inspirerend verhaal over een muzikale activist.

In 1958 vertrok Kuti op 19-jarige leeftijd naar Londen, om op verzoek van zijn ouders medicijnen te studeren. Maar Fela trok zijn eigen plan en schreef zich in bij de Trinity College of Music en vormde al snel zijn eerste band; de Koola Lobitos. De band maakte een mix van jazz en highlife, een muziekstijl uit Ghana. In 1963 keerde hij terug naar Nigeria, drie jaar na de onafhankelijkheid. In Lagos maakte hij naam als bandleider met zijn Koola Lobitos, maar het grote succes kwam pas jaren later.

In 1969 kreeg Fela de kans om met zijn Koola Lobitos 3 maanden door de Verenigde Staten te touren. De reis verliep echter anders dan gepland en Kuti verbleef 9 maanden in Los Angeles. Hier ontmoette hij onder andere Sandra Isidore, die hem in contact bracht met de politiek ideeën van de burgerrechtenbeweging. Kuti raakte geïnspireerd door de geschriften van Malcolm X, Eldridge Cleaver en de Black Panthers.

Ook was zijn verblijf in de VS een kans om zich verder te verdiepen in de soulmuziek in relatie tot traditionele West Afrikaanse muziekstijlen. In dat jaar nam Kuti de 69 Los Angeles Sessions op. Kuti experimenteerde met een mix van soul, traditionale Afrikaanse muziek en jazz. De combinatie van blazers, de teksten en sound van Fela, gitaren en ijzersterke percussie was de start van de wereldberoemde afro-beat.

Terug in Nigeria veranderde de band zijn naam naar de Nigeria 70 en kregen de songs een steeds kritischere politieke lading. Fela sprak zich uit tegen onderdrukking, machtsmisbruik en geweld en nam het op voor de zwakkeren in de maatschappij. In 1974 gaf hij gestalte aan zijn droom van een alternatieve maatschappij door het gebied rond zijn huis af te zetten en te benoemen tot Kalakuta Republic. Compleet met oefenruimes, opname studio en nachtclub ‘the Shrine’. Hij liet zijn tweede naam Ransome, een slavennaam, vallen en nam de naam Anikulapo aan (‘hij die de dood in zijn buidel draagt’).

Een tijd van talloze opnames en sessie brak aan. Fela en zijn band (inmiddels hernoemd tot Africa 70) werden in korte tijd een grote naam in West Africa. Het Nigeriaanse volk kon zich identificeren met de politiek geladen muziek van Kuti. Fela groeide uit tot een culturele rebel, de stem van het Nigeriaanse volk. Zo bracht hij in 1977 de track Zombie uit. De tekst portreteert de soldaten van het Nigeriaanse leger als ‘zombies’ die hun ziel en menselijkheid hebben verkocht in ruil voor militaire orders. ‘Zombie no go go, unless you tell am to go/ Zombie no go stop, unless you tell am to stop/ Zombie no go turn, unless you tell am to turn/ Zombie no go think, unless you tell am to think.’

Het militaire regime liet zich echter niet bekritiseren en de reactie was medogenloos. Honderden soldaten bestormden in 1977 zijn Kalakuta landgoed. Fela raakte zwaar gewond, zijn 82 jarige moeder werd uit het raam gegooid waarna zij overleed en het leger stak de republiek Kalakuta in brand.


Maar Fela gaf niet op. In 1978 richtte Kuti een politieke partij op onder de naam ‘Movement of the People’ (MOP) en stelde zich tweemaal kandidaat voor de verkiezingen. De politie deed er echter alles aan om Kuti te dwarsbomen. Fela werd van deelname uitgesloten, van allerlei misdrijven beschuldigd, beroofd en talloze vrienden en volgelingen werden mishandeld of opgesloten.

In de jaren die volgden greep Fela de kans aan om door Europa en de Verenigde Staten te touren met zijn band (nu de Egypt 80). Zijn muziek werd alom geprezen, en is tot op de dag van vandaag een belangrijke bijdrage aan de wereldwijde acceptatie van Afrikaanse ritmes en Afrikaanse cultuur. Na een imposante carrière van 4 decenia, met meer dan 50 albums en een onmiskenbare politieke invloed, stierf Kuti op 3 augustus 1997 aan de gevolgen van AIDS.

De musical, geregiseerd door Tony Award-winnaar Bill T. Jones, blikt terug op het bewogen leven van Kuti met als setting het laatste concert in ‘the Shrine’. De moed, passie en strijdbaarheid van Fela worden briljant vertolkt door de Sierra Leonese acteur Sahr Ngaujah. Gesterkt door een live band en een energieke groep dansers komt het verhaal van Fela op inspirerende wijze tot leven.