Fascisten nemen XR-blokkade opnieuw in het vizier
De fascistische tegenactie komt niet uit de lucht vallen. Extinction Rebellion heeft met haar ‘permanente blokkade’ van de Utrechtsebaan alle verwachtingen overtroffen. De acties vinden nu al bijna een maand lang dagelijks plaats en daarmee geeft de beweging blijk van een groot uithoudingsvermogen. Belangrijker is nog dat XR erin geslaagd is om de subsidiëring van het fossiele grootkapitaal en de klimaatcrisis centraal te stellen in het publieke bewustzijn. Misschien een nog grotere overwinning is dat zij erin slaagde om de staat te dwingen om eindelijk zelf serieus onderzoek te doen naar de kwestie. Daaruit bleek niet alleen dat de onafhankelijke onderzoekers die de omvang van de subsidies in kaart probeerden te brengen helemaal gelijk hadden, maar ook dat zij inderdaad aan de voorzichtige kant zaten met hun berekening. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat er bijna niemand meer te vinden is die niet weet dat de staat jaarlijks tot wel 46,4 miljard euro aan fossiele subsidies kwijt is. Het overgrote deel van de bevolking vindt dat terecht een schandaal.
Ideologische klap
Dit is een keiharde klap voor rechts. De neoliberale kabinetten hebben de staat veranderd in een enorme herverdelingsmachine ten gunste van de allerrijksten. De fossiele subsidies zijn ongeveer zo groot als 10 procent van het rijksbudget, als we de sociale premies niet meetellen. Dat geld wordt gebruikt om de vernietiging van onze toekomst te stimuleren en om bij te dragen aan de verdere verrijking van de criminele kapitalisten die daarvoor de grootste verantwoordelijkheid dragen. En dat is dus bovenop de enorme winsten die fossiele bedrijven kunnen blijven binnenharken.
Deze onthulling heeft grote consequenties, die lang niet beperkt blijven tot klimaat. Rechts beweert immers steeds dat er te weinig geld is voor zaken als zorg, onderwijs of bijvoorbeeld het compenseren van de slachtoffers van het toeslagenschandaal – terwijl rechtse kabinetten de belastingen op bedrijven en rijken steeds hebben verlaagd en dezelfde groepen tegelijkertijd extra subsidiëren. Dat argument is nu veel moeilijker te maken.
Hetzelfde geldt voor de leugen dat een rechtvaardige klimaattransitie teveel geld zou kosten. De kosten van het behalen van de doelstellingen uit het klimaatakkoord van 2019 zou tot 2030 volgens het PBL 3 miljard euro per jaar kosten. Een andere studie schatten de totale kosten van de energietransitie op 350 miljard euro tussen 2015 en 2050 – of 10 miljard per jaar. Dat is dus peanuts in vergelijking met wat wordt geïnvesteerd om het klimaatprobleem te vergroten. Dat beleid laat uiteraard nog enorm veel te wensen over, maar dit laat zien dat het in ieder geval niet uit ‘geldgebrek’ is dat er nog altijd geen serieus klimaatbeleid wordt gevoerd.
Tegenaanval
Precies om die reden heeft rechts de frontale tegenaanval ingezet op de klimaatbeweging. Politiebonden en de VVD klaagden steen en been over de politiecapaciteit en grepen de acties aan om democratische grondrechten als het demonstratierecht te problematiseren. De blokkades zouden enorm ontwrichtend zijn. De ‘hardwerkende Nederlander’ werd uit de kast gehaald, die het slachtoffer zou zijn van de activisten – en niet van de neoliberalen.
De Haagse VVD-lijsttrekker Lotte van Basten Batenburg die al langer opvalt vanwege haar ronduit fascistoïde retoriek, ging zelfs zover dat zij in de raadsvergadering van 27 september zinspeelde op de inzet van gewelddadige ‘vrijwilligers’, ‘want ik denk dat er aardig wat Hagenaars zijn die graag willen helpen’ (interruptie om 2:19:42). Van Zanen verontschuldigde zich dat dit soort zaken die ‘zouden kunnen helpen’, nu niet mogen. De neonazistische ‘vrijwilligers’ kwamen vrij letterlijk als geroepen.
Linkse partijen deden vrijwel niets om het recht op demonstratie te verdedigen, maar probeerden zich vooral te distantiëren van burgerlijke ongehoorzaamheid. Lilian Marijnissen spande de kroon door zich te laten fotograferen op een protest in solidariteit met de blokkade en zich daar vervolgens via Twitter te distantiëren van de actie die zij zogenaamd kwam steunen.
Extreemrechts
Uiteraard ging extreemrechts nog veel verder in het criminaliseren van de klimaatactivisten. De Telegraaf loog bij monde van de fascistische propagandist Wierd Duk dat er soft zou worden opgetreden tegen de demonstranten. Dezelfde Duk zinspeelde via Twitter op gewelddadige eigenrichting tegen klimaatdemonstranten – en dat nog na de fascistische aanvallen op XR. Op die manier probeerde hij het gewelddadige optreden van zijn geestverwanten te vergoelijken. Columnist Ronald Plasterk had al eerder geprobeerd om klimaatactivisten als potentiële moordenaars te framen. Tikkende tijdbommen waren het, het was wachten op aanslagen, zo hitste hij zijn publiek op. WNL – de omroep van de nazikrant – suggereerde bij monde van Sven Kockelmann dat XR de moordaanslagen van de FvD-terrorist Fouad L. bewust aan zou hebben gegrepen, terwijl dat alleen op zijn extreemrechtse vooroordelen gebaseerd was.
Andere extreemrechtse media volgden het narratief of gingen er verder in. Elsevier noemde de acties van XR een ‘gijzeling’. Op het blog van Syp Wynia werden klimaatactivisten zonder meer ‘ terroristen’ genoemd. GeenStijl deed uiteraard hetzelfde en ook Powned gaat vol op het orgel om fascistisch geweld te verheerlijken.
Steun in de rug
Gegeven de autoritaire retoriek van de VVD, de retoriek van de extreemrechtse media en de laffe opstelling van parlementair links is het niet verwonderlijk dat fascistische groepen de kans schoon zouden zien om tot geweld over te gaan. Het viel al eerder op dat fascisten acties van XR als een geschikt ‘soft target’ in het vizier hadden. Het geklaag over de politiecapaciteit en de vermeende ‘fluwelen handschoenen’ waarmee de polsen van vreedzame activisten werden gebroken, geven de fascisten alle mogelijkheid om op te roepen om ‘de politie een handje te helpen’.
Op zondag 1 oktober verzamelde fascisten zich in kleine groepjes in de solidariteitsdemonstrantie aan de rand van het Malieveld. Daarnaast probeerde een groep fascistische voetbalhooligans vanaf de kant van het Haagse Bos verzameld bij de blokkade te komen. Aanwezige antifascisten waarschuwden de organisatie, maar die gaf de informatie alleen door aan de politie. De politie greep niet in toen fascisten met eieren gingen gooien. Toen een aanwezige activist begon te filmen werd hij vanuit meerdere hoeken door fascisten aangevallen. Pas toen deze persoon door fascisten tegen de grond werd geslagen greep de politie in. Daarna werden de fascisten eventjes op afstand gehouden.
De politie maakte dankbaar gebruik van het fascistische protest door XR te laten weten dat zij ‘de veiligheid niet meer kon garanderen’. De organisatie riep aanwezige activisten daarna op om zich niet te verzetten en mee te werken met de politie. Het aantal klimaatactivisten slonk daardoor snel, waarop de politie de fascisten hun gang liet gaan. De solidariteitsdemonstratie werd daarop omsingeld door een groep van zo’n 40 fascistische vechtersbazen. Aanwezige antifascisten, die ver in de minderheid waren, besloten zich daarop terug te trekken.
Zoals gebruikelijk stonden agenten weer vriendelijk te keuvelen met fascisten. Dat de staat gebruik maakt van de dreiging van fascisten om linkse activisten dwars te zitten is een buitengewoon gevaarlijke ontwikkeling. Toen burgemeesters de dreiging van fascistisch geweld tegen antiracistische activisten tegen Zwarte Piet aangrepen om demonstraties te verbieden die ze eigenlijk überhaupt liever niet hadden toegestaan, schreef publicist Jelmer Renema treffend: ‘zodra het beeld beklijft dat de politiek de dreiging van straatgeweld inzet als beleidsmiddel, is de weg naar het fascisme geopend’.
Lessen
Dat was zondag dus opnieuw aan de orde. Dat Extinction Rebellion steun zocht bij de politie is een groot probleem. De politie liet de fascisten hun gang gaan en zal ons niet beschermen. De organisatie liet steken vallen door illusies in de politie te versterken. Voor de fascisten was de aanval een succes, zij kwamen vrijwel onmiddellijk met een oproep om aankomende zaterdag en zondag terug te komen en ‘de politie een handje te helpen’.
De berichtgeving over de fascistische actie is ook een groot probleem. De NOS sprak aanvankelijk heel neutraal over ‘tegendemonstranten’ en verzweeg het dat het om fascisten met gewelddadige bedoelingen ging. Maar Extinction Rebellion zelf was zo mogelijk nog erger: volgens de organisatie was er sprake van ‘vijandig publiek’. Dat suggereert dat het om toevallige passanten ging, in plaats van om fascisten die op een oproep afkwamen om de A12 ‘vrij te maken’. Dit soort eufemismen zijn ontoelaatbaar. We moeten de waarheid spreken over wat er gebeurt, in de eerste plaats naar onze medeactivisten die moeten weten welk risico ze lopen als ze naar een actie komen.
Wat wel?
Wat is er wel nodig? In de eerste plaats moeten linkse activisten zich in deze tijd veel meer bezig gaan houden met collectieve zelfverdediging tegen gewelddadige fascisten. We moeten onszelf kunnen verdedigen als we worden aangevallen en medeactivisten die op de een of andere manier extra kwetsbaar zijn voor fascistisch geweld – bijvoorbeeld omdat zij vastgelijmd zitten – te kunnen beschermen. Als de fascisten erin slagen om een klimaatactie uit elkaar te slaan, dan zal daar een enorm intimiderende werking vanuit gaan. Mensen zullen bang worden om te komen en dat is precies waar de fascisten op uit zijn.
Ten tweede maakt de gekozen actievorm ons onnodig kwetsbaar. De permanente blokkade is veel beter uitgepakt dan critici hadden voorzien. Maar een exitplan ontbrak en de acties werden kleiner. Het leek een doel op zich te worden om de acties zolang mogelijk door te zetten. De fascisten kunnen echter hun moment kiezen en nu ze hebben gezien dat XR geen antwoord heeft op hun geweld en de politie datzelfde geweld in feite oogluikend toestaat, is er alle reden om aan te nemen dat dit vaker zal voorkomen.
‘Pauze’
Tijdens het schrijven van dit artikel kwam het nieuws naar buiten dat XR de acties abrupt stillegt. Er is door GroenLinks en D66 een motie ingediend in de Tweede Kamer die de regering opdraagt om scenario’s uit te werken om de fossiele subsidies in 2, 5 en 7 jaar af te bouwen. Die wordt dinsdag in stemming gebracht en in de aanloop daarnaartoe gaan de acties op pauze, maar na dinsdag kunnen ze weer worden doorgezet. Dit geeft aan dat vasthouden aan de ‘permanente blokkade’ als strategie niet helemaal vastligt, dat geeft op zichzelf blijk van wat meer flexibiliteit en dat is gezond.
Maar inhoudelijk gaat dit plotselinge besluit alle logica te boven. De motie biedt ten eerste helemaal geen oplossing voor het probleem. Een onderzoekje is prima, maar zelfs als daartoe wordt besloten is het maar de vraag wat er vervolgens mee zal gebeuren. Dat is immers aan een volgend kabinet. Dat XR nu de indruk wekt dat er heel veel van deze motie afhangt, is niet goed te begrijpen.
Evaluatie en democratie
Maar als er veel van deze stemming zou afhangen, dan zou het bovendien logisch zijn om de druk in de aanloop daarnaartoe juist op te voeren en niet op een nogal willekeurig moment te laten ontsnappen. Het besluit om ze juist te staken is zowel in strategisch als in tactisch opzicht niet te volgen. Het lijkt erop dat simpelweg naar een voorwendsel wordt gegrepen, met oog op de dreiging uit fascistische hoek en de uitputtingsslag die de actiemarathon tot nog toe al is geweest. Dat maakt dit besluit nog een stuk problematischer. De fascisten kunnen hun overwinning vieren. Ze hoefden niet eens te komen opdagen om de acties stil te leggen. XR geeft hen deze overwinning op een dienblaadje en dat zal de fascisten in hun zelfvertrouwen sterken.
Maar daarbij wordt hiermee ook verzaakt om de actiestrategie inhoudelijk te evalueren. Met het woord ‘pauze’ verplicht XR zich min of meer om straks op de oude voet verder te gaan, terwijl er niet een pauze, maar juist een weloverwogen strategiewijziging nodig is. Het liefst een die breed in de beweging wordt bediscussieerd en waartoe op een democratische wijze wordt besloten. Dit besluit, de manier waarop het tot stand kwam en de timing ervan zijn buitengewoon ongelukkig: in plaats van een strategiewisseling wordt de huidige strategie in feite nog meer in steen gebeiteld. Maar een paar dagen pauze zal de uitputting onder activisten niet zomaar verhelpen en extreemrechts kan de victorie kraaien en na dinsdag met meer zelfvertrouwen terugkomen. Het rare ad hoc besluit om de acties op ‘pauze’ te zetten zou alsnog aanleiding moeten zijn voor een serieuze collectieve heroverweging van de strategie. Het wordt tijd om weer zelf onze momenten te gaan kiezen en daar maximaal voor te mobiliseren.
Meer bewustzijn
Het fascistische geweld, de bredere steun die daarvoor wordt gemobiliseerd door de VVD en de extreemrechtse beweging én de feitelijke samenwerking tussen de politie en de fascisten, zijn een teken aan de wand. Georganiseerde fascisten zijn maar een klein groepje, maar ze hebben inmiddels behoorlijk wat passieve steun en ze worden steeds actiever. Dat zij nu aan een overwinning worden geholpen door de angst of de kortzichtigheid van de coördinatoren van deze actie, is een schokkend gegeven.
Er moet dringend meer bewustzijn komen over wat fascisme is en hoe we er als linkse beweging mee om kunnen gaan. De fouten die XR nu maakt werden namelijk in de jaren 20 en 30 allemaal al eerder gemaakt. We kunnen leren van fouten en successen van activisten die ons voorgingen, we hoeven dezelfde fouten niet te blijven herhalen. Maar het vraagt om het serieus nemen van dit vraagstuk.
Dat is niet alleen een uitdaging voor de klimaatbeweging. Een deel van de nazi’s die in Den Haag aanwezig waren, was eerder gesignaleerd bij fascistische acties tegen voorleesdagen van drag queens in Rotterdam en Leiden. Dat onderstreept dat antifascisme niet langer een aparte beweging kan zijn die losstaat van de rest van links – hoe belangrijk die beweging ook is en zal blijven. Antifascisme moet een prioriteit worden van de linkse beweging als geheel, omdat we er vroeg of laat allemaal mee te maken krijgen. De beste manier om daarmee om te gaan is om al in een vroeg stadium de handen ineen te slaan en samen te werken om het bewustzijn over fascisme te vergroten, de bewegingsruimte voor fascisten te verkleinen en onze acties veilig te houden.