F-Boek smaakt naar meer

Het F-boek: feminisme van nu in woord en beeld is in één woord fantastisch. Het is samengesteld door Anja Meulenbelt en Renée Römkens, ligt sinds maart in de winkel en vindt sindsdien gretig aftrek. Terecht, want er wordt een belangrijke vraag uitgewerkt: hoe ziet hedendaags feminisme eruit?
22 mei 2015

Door Hella Baan

Hoewel feminisme bezig is aan een come-back, is het speelveld gefragmenteerd. Er is in Nederland geen vrouwenbeweging met eenduidige eisen. Maar er lopen wel diverse discussies. De 64 essays in het boek geven hier een goed overzicht van. Ze tonen aan dat het feministisch gedachtengoed springlevend is.

In navolging van het Britse boek Fifty Shades of Feminism hebben Meulenbelt en Römkens visies gebundeld van een diverse groep: jong, oud, zwart, wit, homo, lesbisch, trans, queer, gelovig, seculier, werkzaam in allerlei beroepsgroepen. De bundel is aantrekkelijk vormgegeven en bevat veel beeldmateriaal (beeldende kunst en strips). Humor neemt een belangrijke plek in. Er zijn korte statements van onder meer Peter van Straaten (‘Het glazen plafond, in welk sprookje komt dat voor?’) en Loesje (‘Vrouwendag: mannen zouden met één dag per jaar nooit tevreden zijn.’).

Antiracisme

De bijdragen over antiracismestrijd springen het meest in het oog. Onder de auteurs zijn kopstukken als Gloria Wekker en Philomena Essed. Zij waren onderdeel van de Zwarte Migranten- en Vluchtelingenvrouwenbeweging (ZMV). Door hun 25-jarige strijd wordt alledaags racisme nu benoemd en liggen koloniale tradities zoals Zwarte Piet onder vuur.

Wekker beschrijft doeltreffend hoe de devaluatie van zwarte levens is ontstaan in de slavernij en voortleeft in het heden. De rechten van gekleurde mensen worden stelselmatig geschonden, ten opzichte van witte mensen. Om de dynamiek van onderdrukking te beschrijven zijn de begrippen ‘intersectionaliteit’ en ‘privilege’ geïntroduceerd.

Maar in praktijk leiden die ook tot verwarring met betrekking tot organisatie. Zo meent auteur Katrine Smiet door haar witheid ‘aan de kant van de onderdrukkers’ te staan. Maar in praktijk zoekt ze als antiracist de samenwerking op met gekleurde activisten.

Daarom stelt Sawitri Saharso dat het te simplistisch is om wit/zwart automatisch gelijk te stellen aan dader/slachtoffer. Ze geeft terecht aan: ‘We zijn als individuen nooit alleen maar dragers van maatschappelijke verhoudingen.’ Auteur Anne Dijk heeft kritiek op de soortgelijke manier waarop religie wordt gelijkgesteld aan onderdrukking.

Zo sluit de actiegroep FEMEN door hun werkwijze religieuze mensen en dus (potentiële) medestrijders uit. Dat werkt islamofobie in de hand. Emancipatie wordt zo gereduceerd tot een ‘stok om religieuze en etnische minderheden mee te slaan’, geeft Rahil Roodsaz ook aan.

Mannen

Onderdrukking is een maatschappelijk probleem. Het beïnvloedt iedereen. Ook mannen zouden dus onderdeel moeten zijn van de strijd daartegen. Op dit moment houden de meesten zich erg afzijdig. Jens van Tricht oppert dat er ‘tot nog toe niet echt een actieve rol gespeeld’ is door mannen. Dat is aantoonbaar onjuist. Zo hebben socialisten als Friedrich Engels en Leon Trotski hele boeken geschreven over de vrouwenstrijd. Ze waren van mening dat vrouwen hierin een leidende rol zouden moeten hebben.

In het kapitalisme vallen de zegeningen van ‘mannelijk privilege’ bovendien vies tegen. Auteur Dylan van Rijsbergen beschrijft hoe mannen in het keurslijf van kostverdiener gedwongen worden. Veel van hen zouden juist meer willen zorgen in plaats van ‘toerist in eigen gezin’ te zijn.

Klasse

In veel bijdragen komt naar voren dat systeemkritiek weer onderdeel van het feminisme zou moeten zijn. Onder andere Cris van der Hoek uit rake kritiek op hoe het neoliberalisme feministische eisen heeft gecorrumpeerd. Het vrouwenlichaam wordt nu gezien als markt en emancipatie als een individuele verantwoordelijkheid. Alle aandacht is gericht op het aantal fulltime werkende (top)- vrouwen. Daarmee wordt het falende emancipatiebeleid verbloemd.

Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de lagere regionen van de arbeidsmarkt. Auteur Annemiek Onstenk zet uiteen hoe juist zij lijden onder bezuinigingen en armoede. Wetten schieten tekort, voegt Gabi van Driem daaraan toe. Want het halen van recht is onbetaalbaar geworden. Kortom in het kapitalisme bestaat ‘de bevrijde vrouw’ niet.

De emancipatie van een kleine groep rijke vrouwen gaat ten koste van de meerderheid. Zo ook in Zuid- Afrika. Volgens Renate Klinkenberg (lid van de Internationale Socialisten) hebben mensen door strijd daar de ‘mooiste grondwet ter wereld’ afgedwongen. Maar armoede, racisme, seksisme en homofobie bestaan er nog steeds. Een miljoen zwarte vrouwen die wonen in de townships, werken als huishoudster voor rijke witte carrièrevrouwen.

Economische verhoudingen vormen de basis voor ons bestaan. Er is geen sociale zonder economische rechtvaardigheid. Daarom zou er een radicale verdeling van de welvaart plaats moeten vinden, concludeert Klinkenberg. Zij wil de leus: ‘Geen socialisme zonder feminisme, geen feminisme zonder socialisme’ nieuw leven inblazen. Als een van de weinigen pleit ze ervoor om actief eisen op te pakken door te gaan demonsteren. Solidariteit en samenwerking moeten daarbij leidend zijn, want: ‘Geen van ons is vrij als één van ons geketend is.’

Het boek biedt een uitstekende dwarsdoorsnede van hedendaagse feministische ideeën. Het smaakt naar meer. Veel bijdragen hebben een actuele en urgente lading. Maar vertaling naar de praktijk ontbreekt. Dat komt door gebrek aan een beweging, maar ook organisatie. Er is een vervolg nodig in de vorm van bijeenkomsten en actie. Het is tijd om uit de kast te komen en op straat voor verandering te strijden!

Anja Meulenbelt en Renée Römkens
Het F-boek: feminisme van nu in woord en beeld
Atria & Unieboek / 320 pagina’s / €19.99