Extinction Rebellion legt centrum Amsterdam plat

Afgelopen week werden er in verschillende landen burgerlijke ongehoorzaamheidsacties voor een rechtvaardig klimaatbeleid georganiseerd door Extinction Rebellion. In Nederland vonden verschillende blokkades plaats waar vele honderden activisten aan deelnamen.

In de week van 7 oktober voerden activisten van de klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR) in zestig steden over de hele wereld actie. Van Berlijn tot in Banjul demonstreerden actievoerders voor  een rechtvaardig klimaatbeleid. Ook in Amsterdam gingen honderden mensen namens XR een week lang de straat op.

De door XR georganiseerde actieweek van 7 oktober, getiteld Rebels Without Borders (RWB), kende een lange voorbereiding. In aanloop naar de acties in Amsterdam organiseerde de Nederlandse tak van de beweging maandenlang allerlei voorlichtingsbijeenkomsten over het hele land. Geïnteresseerden, onder wie veel jonge, onervaren activisten, werden geïnformeerd over de eisen van de beweging en kregen training in geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid.

Absolute geweldloosheid staat bij XR voorop. Dat betekent niet alleen dat de beweging zich in fysiek opzicht vreedzaam opstelt, maar ook verbaal bij voorkeur verbindende taal hanteert. De tien waarden en principes van XR schrijven bijvoorbeeld voor dat ‘blaming and shaming’ uit den boze is. En de actieconsensus voor RWB benadrukte dat XR-activisten respect hebben voor iedereen, ook voor de overheid en politie.

Rebels Without Borders in Amsterdam

De blokkade op de Museumbrug moest het hoogtepunt van RWB in Amsterdam worden. Deze blokkade was van te voren aangekondigd bij het stadsbestuur en de politie. Burgemeester Femke Halsema ging over tot een verbod. Na haar besluit beweerde de burgemeester dat ze burgerlijke ongehoorzaamheid van XR verdedigt, maar geen ‘meerdaagse kampeeracties’ toelaat.

Al vanaf vijf uur ‘s ochtends waren ongeveer duizend activisten op de been om de blokkade op te zetten. De weg stond blauw van de politieagenten en ME-bussen, en een patrouillehelikopter vloog meerdere keren boven het centrum van de stad. De Museumbrug was maandagochtend vroeg al volledig gebarricadeerd door politiebusjes. Daarop besloten de honderden veelal zwaarbepakte activisten van XR de Stadhouderskade te versperren.

Ondanks de grote hoeveelheid deelnemers, was de blokkade van het begin af aan broos. Vooraf waren workshops, openbare discussiebijeenkomsten, en culturele activiteiten binnen de blokkade aangekondigd, maar daar was in de praktijk geen sprake van. Zeker toen de politie al vanaf 09:00 uur overging tot de eerste arrestaties, was duidelijk dat alles en iedereen in het werk gesteld moest worden om de buitenste randen van de blokkade te beschermen.

Protestmars door het centrum

Nadat de politie had gewaarschuwd om tot massale arrestaties over te gaan, splitste een grote groep van zogenaamde ‘non-arrestables’ – mensen die niet gearresteerd wilden of kunnen worden – zich tegen het begin van de middag af van de ‘arrestables’. Deze demonstranten vervolgden de dag met een urenlang durende spontane mars door de stad. Op grote auto- en tramwegen in het centrum van Amsterdam namen honderden activisten deel aan die-ins. Langs de grachten zongen de actievoerders luidkeels leuzen voor klimaatrechtvaardigheid, en trokken daarmee veel bekijks van omstaanders.

Rond 18:00 verzamelden de ‘non-arrrestables’ zich vlakbij de Stadhouderskadeblokkade, waar de politie nog steeds bezig was om de overgebleven ‘arrestables’ te verwijderen. Tegelijkertijd begon een groep van ongeveer honderd demonstranten spontaan aan een nieuwe blokkade aan de kruising met de Hobbemakade. Ook deze groep werd al gauw gedwongen weggevoerd naar Westpoort, een plek ver buiten het stadscentrum. Zo werd de blokkade maandagavond definitief opgebroken.

Week vol klimaatacties

Na de grote Stadhouderskadeblokkade werden  in de rest van week op meerdere plekken kleinere  acties gevoerd voor rechtvaardig klimaatbeleid. Een dag na de blokkade blokkeerden activisten namens XR de ingang van een ABN AMRO-gebouw op de Zuidas. Ook verzamelden actievoerders zich in de lobby van een Vattenfallkantoor.

Na twee dagen van relatieve rust en publiekelijke bijeenkomsten, had XR voor vrijdag en zaterdag weer een aantal burgerlijke ongehoorzaamheidsacties voorbereid. Zo versperden kleine groepen activisten op vrijdagochtend voor korte tijd diverse hoofdwegen in Amsterdam. En op zaterdag werd er wederom een grote blokkade opgezet, ditmaal op de Blauwbrug. Bijna 400 activisten wisten de blokkade enkele uren te verdedigen tegenover de vele politiemachten. Ook tijdens deze blokkade arresteerde de politie weer veel actievoerders, ruim 130 arrestaties in het totaal. Meer dan tweehonderd demonstranten werden gedwongen weggevoerd.

Repressie

Veel jonge activisten werden tijdens de actieweek voor het eerst geconfronteerd met zware politiesurveillance. De Amsterdamse politie was massaal uitgerukt voor het grote gevaar van enkele honderden vreedzame betogers. Overal in de stad liepen politieagenten in uniform en in burger rond. XR-demonstranten werden constant gevolgd door ME-bussen en politieautos, zelfs als zij niet actievoerden.

Dat de politie pesterijen en geweld tegen geweldlozen niet schuwt, bleek weer eens tijdens de blokkade op de Stadhouderskade. Zo filmde de NOS een politieman die een activist bij zijn genitaliën greep, om hem zo te kunnen loswurmen uit de blokkade. Ook nam de politie het eten van demonstranten in beslag en verbood het omstaanders om drinken, eten en WC-papier naar omsingelde activisten te brengen.

Methode-Koppejan

Bovendien werd de noodverordening afgekondigd in Amsterdam, waarmee de politie een vrijbrief kreeg om actievoerende mensen gedwongen weg te voeren naar een plek ver buiten het stadscentrum. Deze aanpak staat bekend als de methode-Koppejan, bedacht door de gelijknamige hoofdinspecteur Anton Koppejan. Al in de jaren zestig kwam Koppejan op het lumineuze idee om demonstranten tegen de Vietnamoorlog onvrijwillig te transporteren. Toen al werd geconcludeerd dat dit arrestatie zonder proces verbaal was, en dus geldt als vrijheidsberoving.

Naast dit ouderwetse staaltje machtsmisbruik, werden mensen ook op allerlei andere manieren lastiggevallen door agenten. Personen met XR-logo’s op hun kleding werden op straat gefouilleerd, gefotografeerd en om hun identiteit gevraagd. Ook probeerde de politie te voorkomen dat de aanwezige pers verslag kon doen van de, zoals de blokkade voor het ABN AMRO-kantoor. Burgemeester Femke Halsema heeft naar eigen zeggen ‘met grote trots’ naar het politiegedrag gekeken.

Discussie over politie

Met RWB heeft XR veel aandacht weten te genereren, zowel op straat als in de media, zowel in binnen- als buitenland. Voor de activisten zal het ongetwijfeld een leerzame en inspirerende week geweest zijn. Wel heeft de actieweek duidelijk gemaakt dat klimaatactivisten onderling nog een hoop moeten bediscussiëren.

Zo scandeerden enkele XR-demonstranten geregeld de leus ‘Police, we love you, we do this for your children’. Hierop barstten verscheidene discussies los. Voorstanders van de leus bepleiten dat sommige agenten ‘aan onze kant staan’, en dat ze ‘merken’ dat de politie zich vriendelijker gedraagt vanwege zulke slogans. De praktijk toont aan dat zulke argumenten op los zand gebaseerd zijn.

In het Verenigd Koninkrijk wordt XR, ondanks haar vriendelijke opstelling richting de politie, bijvoorbeeld in toenemende mate onderworpen aan keiharde politierepressie. Zo deed de politie voorafgaand aan RWB een inval in de huizen van enkele XR-demonstranten en nam het allerlei materiaal in beslag. Ook heeft de Britse overheid onlangs nieuwe wetsvoorstellen gedaan die tot hogere straffen moeten leiden voor demonstranten die ‘serieuze verstoring’ van de publieke orde veroorzaken. In België werden XR-activisten met grof geweld mishandeld door de politie.

Het is een utopie om te denken dat XR in Nederland dergelijke meer repressieve maatregelen bespaard blijft. Daarbij is de gedachte dat een vriendelijke houding ten opzichte van het politieapparaat helpt, pure wensdenkerij. In de RWB-actieweek hebben vele jonge activisten reeds kennisgemaakt met repressief politieoptreden: dat zal bij herhaaldelijke en toekomstige acties enkel verergeren. Voor XR is het de uitdaging om discussies hierover te faciliteren en tegelijkertijd de eigen acties kritisch te beoordelen.