Explosie coronabesmettingen: Rutte bv plaatst winst boven alles
Demissionair premier Rutte vindt de terechte kritiek van Sylvana Simons (BIJ1) op het neoliberale coronabeleid maar onbeschoft
De roep om excuses na de persconferentie van afgelopen vrijdag was erg naïef. Wat die betekenen is na tien jaar Rutte hartstikke duidelijk: niets. De verontwaardiging over de ‘inschattingsfout’ ging voornamelijk over de houding van Mark Rutte en Hugo de Jonge. Maar de gevolgen zijn groot. Op een festival in Utrecht raakten 900 mensen besmet. Alleen al in Amsterdam waren dinsdag anderhalf keer zoveel besmettingen als in heel Duitsland en door de onvolledige vaccinatiegraad dreigt Nederland een kweekvijver te worden voor nieuwe varianten.
De bewindslieden weigerden vrijdag om verantwoordelijkheid te nemen en wezen voor de zoveelste keer met de vinger naar ons. Niet het beleid, maar ‘gedrag’ zou ten grondslag liggen aan het zoveelste fiasco tijdens deze pandemie. Het is een truc die Rutte herhaaldelijk heeft gebruikt om de gevolgen van zijn keuzes lachend in de schoenen te schuiven van iedereen, behalve die van hemzelf. Het is volkomen begrijpelijk dat mensen het zat zijn. Maar dat Rutte zo het draagvlak voor maatregelen ondergraaft, is geen toeval.
Verspreiding is beleid
Long covid kwam vrijdag plotseling uit de hoge hoed als rechtvaardiging voor het halfslachtig terugschalen van de versoepelingen. Zo moeten onder andere restaurants en cafés om middernacht sluiten en moeten bezoekers afstand houden en een vaste zitplek hebben. Long covid en het ziektebeeld zijn al meer dan een jaar bekend. Maar voor het kabinet Rutte was het nooit onderdeel van de communicatie. Dat het nu opeens nodig was om te noemen, was een noodgreep. Het argument voor maatregelen was al die tijd ‘sturing op ziekenhuiscapaciteit’.
Maar in deze fase bleven de ziekenhuisopnames nog achter en zouden het voornamelijk jongeren zijn die besmet raakten. Er moest een argument komen waarmee de inconsequente en beperkte beperkingen gelegitimeerd konden worden. Niet omdat een groot deel van de bevolking straks te kampen heeft met een langdurig en ongewis ziektebeeld, maar omdat code rood negatieve gevolgen heeft voor het grootbedrijf Nederland.
De sturing op ziekenhuiscapaciteit was ook al een frame om ons zand in de ogen te strooien. Feitelijk was het een richtlijn om het aantal besmettingen zoveel mogelijk op te laten lopen, zonder dat de economie daardoor te hard zou worden geraakt.
De ‘strategie’ van groepsimmuniteit door besmetting werd na hevige kritiek wel in woord losgelaten, maar is de gehele pandemie een centraal onderdeel gebleven in het handelen en de taal van de regering. Op 14 april 2021 zei De Jonge bijvoorbeeld: ‘Als je nu kijkt naar mate van bescherming die we hebben opgemaakt, verwachten we dat zo’n 4 miljoen die besmetting heeft doorgemaakt…’
Dat is een deel van de verklaring voor het te vroeg loslaten van de maatregelen op 26 juni. Omdat het aantal besmettingen onderdeel is van het ‘plan’ om immuniteit op te bouwen, was het besmettingscijfer halverwege juni zo laag, dat er vanuit de eigen logica van de regering ontzettend veel ruimte was om het weer op te laten lopen.
Angst wegnemen is goed voor de economie
Het kabinet deed heel lang alsof kinderen niet besmet konden raken en jongeren niet ziek konden worden van het coronavirus. Dat was vooral bedoeld om de scholen open te kunnen houden, zodat de arbeidsproductiviteit van ouders niet in gevaar zou komen. Uit openbaar gemaakte sms-berichten van Mark Rutte bleek duidelijk dat zijn ministerie het onderwijs beschouwt als kinderopvang voor het bedrijfsleven.
Verder heeft het kabinet zo snel en zo veel mogelijk financiële steun geregeld voor ondernemers, CEO’s en aandeelhouders. Om de politiek een handje te helpen met het openen van de economie verzamelde het kapitaal zich in de Stichting Open Nederland. Deze lobbyclub werd in het leven geroepen om met schijnoplossingen de indruk te wekken dat je midden in een pandemie heus wel door kan gaan met grote evenementen en festivals.
Het economisch bureau van ABN Amro stelde in oktober dat ‘de verklaring voor de terugval van de economische bedrijvigheid voor een groot deel moet worden gezocht in het effect van de angst voor het virus’. Op 1 juli twitterde het bureau: ‘Nu de angst voor het virus weg is, is daarmee de economische schade ook minder.’
Het liegen over risico’s en mutaties en het lange zwijgen over long covid past in deze kapitalistische logica. De campagnes tegen het mondkapje moeten ook in dit licht worden gezien. Alles dat de bedrijvigheid belemmert of mensen mogelijk terughoudend maakt in het laten rollen van geld moet uit de weg worden geruimd. Dat is waarom de boodschap rond de opheffing van de maatregelen vooral gericht was op het doen lijken dat alles gewoon weer kon.
Vakantie!
Het was voor Rutte wellicht goed scoren geweest als mensen probleemloos op vakantie hadden kunnen gaan. Belangrijker was echter dat er weer geld uitgegeven wordt en Schiphol op maximale capaciteit kan draaien. Niet voor niets wilde het kabinet de verplichte testen voor vliegreizen graag betalen: de zoveelste subsidie voor luchtvaartmaatschappijen en de reisindustrie.
Want een vliegreis is niet alleen de verplaatsing van een passagier. De luchthaven Schiphol faciliteert niet alleen luchtvaartmaatschappijen, maar ook beveiligingsbedrijven, schoonmaak- en onderhoudsbedrijven, afhandelingsbedrijven en retailbedrijven. Daar bovenop hebben die bedrijven ook belangrijke externe economische relaties met groothandels, cateringbedrijven, transport en OV-bedrijven en uitzendbureaus. En dan is er nog een hele reeks bedrijven die profiteert van het aantal mensen dat via Schiphol de regio wordt ingevlogen. Een groot deel van de economie is afhankelijk van een draaiende luchthaven.
Het rapport Economisch Belang van Mainport Schiphol stelt dat ‘is gebleken dat een goede internationale bereikbaarheid via de luchthaven wel heel belangrijk is voor de concurrentiepositie van Nederland en Amsterdam’. Dit soort factoren moedigt regeringen aan om eerder dan andere staten luchthavens op maximale capaciteit te openen. Dezelfde dynamiek geldt voor andere sectoren. Zo hebben veel Nederlandse bedrijven grote directe of indirecte belangen in de entertainmentindustrie, de grootste brandhaard sinds de versoepelingen.
Kapitaal moet draaien
Het openen van dit soort delen van de economie is dus niet alleen belangrijk voor de direct betrokken bedrijven. Het is nodig om ook andere delen van de economie te stimuleren. Dat geld moet rollen in ons economisch systeem zegt meer dan op het eerste gezicht lijkt. Geld moet in het kapitalisme inderdaad circuleren om ook kapitaal te kunnen zijn. Marx schreef in Het Kapitaal: ‘De waarde komt voort uit de circulatie en gaat weer in de circulatie terug, houdt zich in de circulatie in stand en verveelvoudigt zich erin, komt er vergroot uit terug en begint dezelfde kringloop steeds weer opnieuw.’
Ook kapitalistische economen beginnen zich zorgen te maken. Want compensatie voor verloren winst door staatssteun is niet hetzelfde als winst. Bedrijven die failliet zouden moeten gaan blijven overeind. Daardoor stapelen zij ook schulden op die straks niet meer te innen zijn door de banken. De honderden miljarden euro’s die internationaal door overheden en centrale banken de economie worden ingepompt vinden niet hun weg naar de circulatie. In plaats daarvan kopen bedrijven met dat geld aandelen, speculeren zij met financiële producten of nemen hun toevlucht tot vastgoed. Bloomberg waarschuwde zondag nog voor de huizenmarkt die – net als in 2008 – de aanleiding kan zijn voor een nieuwe crash.
Neoliberale politici zijn de managers van dit systeem. Zij sleutelen aan variabelen in excelsheets in pogingen de winsten te blijven garanderen en het systeem te beschermen. Zaken als steun voor beleid en maatschappelijke onrust behoren simpelweg tot die variabelen en worden gemanaged met behulp van gedragsonderzoeken en PR-bedrijven. Daar zijn ook Ruttes excuses uit voortgekomen. Wat we telkens weer moeten aanzien in de persconferenties zijn aanpassingen in de sheets van Rutte. De uitkomsten daarvan zijn voor het grootste deel voorzien en ingecalculeerd. Om als een van de eerste landen volledig open te gaan, heeft Rutte alleen een net iets te groot bedrijfsrisico genomen.
Handhaven in de bedrijven
De aangescherpte maatregelen stellen echter binnen de nieuwe context helemaal niets voor. Het reproductiegetal staat nu boven de 2. De Deltavariant kan door het gebrek aan maatregelen vrijelijk rondgaan en de farmaceuten verheugen zich op een eindeloze cyclus van vaccineren dankzij het grote risico op resistente mutaties. Het is van groot belang dat het virus snel wordt teruggedrongen en dat we niet trappen in de boodschap van het bedrijfsleven dat ‘we moeten leren leven met het virus’. Een effectieve aanpak is mogelijk, maar dan kan het kapitaal niet worden ontzien.
Er moeten opnieuw maatregelen komen, maar dan wel inclusief handhaving waar dat tot nu toe niet plaatsvond: de bedrijven. Over thuiswerken zei Kitty Jong van FNV terecht: ‘Er zijn heel veel werkenden die die keuze niet hebben. Denk aan al mensen die werken in fabrieken, slachterijen, de voedingsmiddelenindustrie of in de zorg.’ Het ontbreek de FNV alleen aan daadkracht.
Werknemers in de horeca – waar nu de meeste besmettingen plaatsvinden – zouden ook beschermd moeten worden. In plaats daarvan worden zij door de eigenaren blootgesteld en krijgen de jongere werknemers geheel volgens de lijn Rutte zelf de schuld. In Nijmegen werden naar schatting tientallen horeca-medewerkers besmet.
Dennis Dekker van de Nijmeegse tak van Koninklijke Horeca Nederland durfde dit erover te zeggen: ‘Ze hebben het niet opgelopen onder werktijd, want dan ben je in beweging en is het redelijk goed onder controle. Maar naderhand gaan ze zelf uit en dan lopen ze het op.’ Er werd in de stad van de voorzitter van de veiligheidsregio’s – burgemeester Bruls – niet gehandhaafd. In mei toonde Bruls al lak te hebben aan de regels door toestemming te verlenen voor een feest van 8000 mensen bij voetbalstadion De Goffert. De Deltavariant was in Nijmegen op 1 juli al verantwoordelijk voor 74 procent van de besmettingen.
Perspectief
Naast de maatregelen en handhaving moeten op korte termijn de patenten voor de vaccins worden opgeheven. De productie en distributie moet in publieke handen komen. Zolang de farmaceutische industrie de controle heeft over de ontwikkeling en distributie van de vaccins, zijn we overgeleverd aan de willekeur van de markt. De ongelijke verdeling van vaccins wereldwijd zorgt ervoor dat de armsten de hardste klappen krijgen en het risico op vaccin-resistente mutaties groter wordt.
Voordat versoepelingen mogelijk zijn, moet de vaccinatiegraad op orde zijn. Er moet worden ingezet op volledige vaccinatie van volwassenen en tieners. Anders is Nederland een kweekvijver voor nieuwe mutaties. De steunpakketten voor het grootkapitaal moeten onmiddellijk worden gestopt. In plaats daarvan moet het minimumloon en de uitkeringen flink omhoog en moeten er compensatiefondsen komen voor slachtoffers van long covid. Er moet worden geïnvesteerd in de wederopbouw van een degelijke zorgstructuur. Een die wel kan omgaan met een pandemie.