Erg veel slachtoffers, maar geen daders?
Symbolisch aan de film is het kleine, bespiegelde huisje waar de documentairemaker mensen met verschillende demografische kenmerken naar hun opvattingen en ervaringen rondom seksueel geweld vraagt. Doordat de interviewer buiten zit en de geïnterviewde binnen, zij elkaar niet kunnen zien en alleen communiceren via geluidsapparatuur, doet dit denken aan de vertrouwelijke setting van een biechtkamer.
De confronterende openingsvraag ‘Heeft u weleens iemand verkracht?’ zet de toon voor de rest van de documentaire: als we de oorzaak van het veelvoorkomende seksueel geweld goed willen begrijpen, vergt dit het trotseren van (ons eigen) ongemak rondom dit thema. Bergman schuwt dit zelf ook niet: op haar initiatief analyseert de zedenrecherche haar eerdere ervaring met seksueel geweld op dezelfde manier waarop zij andere casussen behandelen – schijnbaar met weinig inlevingsvermogen ten opzichte van het slachtoffer.
Rol politie
De documentaire geeft aandacht aan het schadelijke stereotype van ‘het perfecte slachtoffer’ dat een belangrijke rol speelt in de hertraumatisering van slachtoffers van seksueel geweld tijdens het contact met de politie. Slachtoffers doen hun verhaal over de hevige onderwerping aan vragen, toetsing en ongeloof, alsof zij de dader zijn in plaats van het slachtoffer – met name wanneer hun traumarespons niet overeenkomt met verwachtingen rondom hoe een slachtoffer zich hoort te gedragen.
De negatieve consequenties hiervan reiken verder dan emotionele schade: zo worden verzoeken voor forensisch medisch onderzoek na verkrachting geweigerd en wordt slachtoffers afgeraden om een aanklacht in te dienen, omdat het ‘haar woord tegen dat van hem’ is, wat niet tot een veroordeling zal leiden. De film laat zien dat hierdoor juist patronen van seksueel geweld onzichtbaar worden gemaakt.
Uit wanhoop schakelen slachtoffers soms tegen hoge kosten privédetectives in omdat het Nederlandse strafrechtsysteem niet doet wat het zou moeten doen: het beschermen van slachtoffers van seksueel geweld.
Daders en slachtoffers
De niet-veroordelende benadering van de documentairemaker tijdens de opgenomen gesprekken en interviews lijkt de sleutel te zijn tot openbaring van diepgewortelde opvattingen rondom consent, entitlement en bij wie de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van seksueel geweld ligt. Dit biedt de kijker ongefilterde inzichten over heersende normen en waarden in deze maatschappij. De patriarchale machtsverhoudingen die hiermee zichtbaar worden gemaakt, duiden op een breder probleem rondom emotionele arbeid die van oudsher als taak van de vrouw werd beschouwd. De emotionele behoeften van zowel de man alsook de kinderen en de planning rondom alle sociale verplichtingen worden hierbij ten laste gelegd aan de vrouw.
Ondanks dat er in de documentaire voornamelijk in binaire termen wordt gesproken, zijn het echter niet alleen vrouwen die slachtoffer zijn van seksueel geweld door mannen. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek is afgelopen jaar maar liefst 31 procent van de mensen die zich als non-binair of genderqueer (NBGQ) identificeren slachtoffer geweest van seksueel overschrijdend gedrag. Bi-vrouwen en NBGQ personen hebben het meest te maken gehad met seksuele grensoverschrijdingen.
Voor de berekening van het percentage veroordelingen – een verontrustende 0,4 procent – wordt in de film alleen uitgegaan van heteronormatieve penis-vagina verkrachtingen.
De documentaire sluit af met een analyse van het daderprofiel. Hoewel één op de vijf mannen in de categorie ‘aanzienlijk risico’ valt, lijken de meeste mannen zichzelf niet in deze rol te herkennen: dit wordt versterkt door het dominante beeld dat mensen hebben van een seksueel geweldpleger. De gesprekken in het huisje laten veel vrouwelijke slachtoffers zien van seksueel geweld, maar onder de mannelijke sprekers zitten geen daders.
Nagesprek
De film laat zien dat de Wet Seksuele Misdrijven die vorig jaar van kracht werd, slachtoffers misschien meer erkenning zal geven dat wat hen overkomen is strafbaar is. Niet alleen de dreiging van geweld is nu reden om het over seksueel geweld te hebben, maar ook de afwezigheid van actieve instemming kan dit zijn.
Na de screening deed iemand uit het publiek de observatie dat er over het algemeen meer solidariteit met onbekende mannelijke daders wordt getoond dan empathie met bekende vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld. Zouden we hier mogelijk een versterkt effect van zien als het slachtoffer een NBGQ persoon is?
Een ander vroeg hoe we onze zonen en de volgende generatie mannen het beste zouden kunnen onderwijzen. De panelleden refereerden aan de praktische interventies die voorbijkwamen in de documentaire, zoals educatie en andere bewustwordingsinitiatieven. Dit zou een stap vooruit zijn voor het veranderen van de heersende cultuur rondom instemming (consent), het beeld van daders en slachtoffers en het begrip van seksuele grenzen en grensoverschrijdingen.
Maar dergelijke interventies die zich richten op gedragsverandering op zichzelf zijn onvoldoende. In de documentaire toont Bergman zelf ook de destructieve invloed van seksistische politici en social media influencers die vrouwen reduceren tot object dat ertoe dient de man te behagen. Achter het dagelijkse seksuele geweld gaat een seksistisch systeem schuil dat bijvoorbeeld vrouwen objectiveert. Een systeem dat ook slachtoffers stigmatiseert, isoleert en straft.
Alleen een radicale breuk met dit systeem kan tot een duurzame oplossing leiden waarin het welzijn van mensen wel vooropgesteld wordt.
De docu is na 20.00 terug te kijken op NPO.nl.