Eindelijk: deel twee van Het Kapitaal is vertaald

Ruim 125 jaar na het verschijnen van de eerste druk van het tweede deel van Das Kapital, in 1885, is er nu een Nederlandse vertaling verschenen. Dit is een historische gebeurtenis. Maar het is ook een teken van de enorme zwakte van de Vlaamse en Nederlandse linkse beweging dat dit zo lang heeft moeten duren.

Door Rob Gerretsen

Het tweede deel van Het Kapitaal, met als ondertitel ‘Het circulatieproces van het kapitaal’, is voor het grootste deel door Marx geschreven voordat hij het eerste deel van Het Kapitaal uitgaf in 1867. In de jaren 1870-1880 schreef Marx verder aan het tweede deel (en aan het derde deel, dat ook al deels in concept gereed was voor het verschijnen van het eerste deel), maar hij kwam er om allerlei redenen niet meer toe om het tweede en derde deel ook zelf te publiceren. Er bestaat de nodige discussie tussen marxisten over wat die redenen precies waren.

Engels heeft zich na de dood van Marx in 1883 met veel inspanning van die taak gekweten, op basis van de verspreide manuscripten van Marx. In 1885 verscheen de eerste druk van het tweede deel en in 1893 kwam er een tweede druk. Pas kort voor zijn dood in 1895 verscheen deel drie in druk en dat had Engels aanzienlijk meer moeite gekost dan hij had verwacht. In het voorwoord van 1885 (gedateerd op 5 mei, de verjaardag van Marx) van deel twee schrijft Engels dat het geen gemakkelijke opgave’ was en hij spreekt over het ‘grote aantal beschikbare, meestal fragmentarische, teksten’. In de loop van de tijd zijn er veel discussies ontstaan over de manier waarop Engels deze fragmentarische teksten van Marx omgewerkt heeft tot de delen twee en drie van Het Kapitaal. Deze discussies zijn aangewakkerd door het verschijnen van nieuwe delen in de tweede MEGA-serie, de Marx Engels Gesamtausgabe.

Het belang van de Nederlandse vertaling van het tweede deel, verzorgd door David C.A. Danneels en Leendert Erkelens, is dat de drie delen van Het Kapitaal een onlosmakelijk geheel vormen, maar dat veel Nederlandse lezers door taalproblemen na het lezen van het eerste deel afhaakten. Het kapitalisme vormt een eenheid van productieproces (het onderwerp van deel een) en van circulatieproces (het onderwerp van deel twee). Het belang van het tweede deel is in de discussies vaak onderschat en dat is ten onrechte. Engels was daar in 1885 al bang voor.

Het circulerende kapitaal van het ontwikkelde industrieel kapitalisme neemt noodzakelijkerwijs steeds nieuwe vormen aan, van geld naar productiemiddelen, naar waren en weer naar (meer) geld, het verschijnt steeds in de vormen van geldkapitaal, productief kapitaal en warenkapitaal. Dit gaat opeenvolgend en tegelijkertijd, continu en discontinu. In dit kader maakt Marx een belangrijk onderscheid tussen circulerend en vast kapitaal.
Deel twee van Het Kapitaal bespreekt hoe de klassenverhoudingen zich in de eenheid van productie en circulatie ontwikkelen. Er is voortdurend sprake van koop en van verkoop, ook van de waar arbeidskracht, een voortdurende beweging van waren en geld. De productie van waarde en meerwaarde kan niet zonder de circulatie, niet zonder de verkoop van waren en de realisatie van waarde. De circulatie van het kapitaal veronderstelt een al ontwikkelde vorm van kapitalistische productie, want het veronderstelt het bestaan van een klasse van loonarbeiders. Dit impliceert vanzelfsprekend ook klassenstrijd, die verder aan bod komt in het derde deel van Het Kapitaal.

Ernest Mandel schrijft in zijn voorwoord bij de Engelse vertaling van het tweede deel van Het Kapitaal dat het tot grote misverstanden zou leiden als je als lezer van Het Kapitaal van deel een direct naar deel drie zou gaan en het tweede deel zou overslaan. Deel twee is nodig om de handelscyclus te begrijpen, de problemen van de markt, van de realisatie van waarde en meerwaarde en nog veel meer. Pas bij de analyse van de reproductie van het kapitaal in z’n totaliteit kan Marx de hele complexiteit van de ingebouwde tegenstrijdigheden van de individuele waar – waar het eerste deel van Het Kapitaal mee begint – uit de doeken doen. Deel twee gaat over de reproductie en circulatie en de accumulatie van het totale sociale kapitaal. Daartoe ontwikkelde Marx onder andere zijn veelbediscussieerde reproductieschema’s.

Het tweede deel van Het Kapitaal is ook noodzakelijk als basis voor een theorie van de kapitalistische overproductiecrises. En er is veel in te vinden voor de veel gevoerde discussies over de kwestie van productieve en onproductieve arbeid.

Het wordt nu tijd voor een goede vertaling van het derde deel van Het Kapitaal.

Zie ook de nieuwe collegereeks van David Harvey over het tweede deel: