Eigen risico, eigen bijdrage, eigen schuld

Afgelopen maand kondigde zorgverzekeraar CZ aan dat de premie voor 2019 twee keer zo veel zal stijgen als vorig jaar. De premie op een basispakket komt dan volgens ‘optimistische berekeningen’ te staan op 123,25 euro per maand. Het is in lijn met de trend om de kosten van de zorg meer en meer op de schouders van gewone mensen te leggen.
14 mei 2018

Door Lucien Sánchez

Vooral mensen met lage inkomens worden hier hard door getroffen. Dit vormt een serieuze belemmering voor de toegankelijkheid van de zorg, met alle gevolgen van dien. Deze relatie tussen zorgkosten en armoede is tweedelig. Niet alleen drukken de zorgkosten extra zwaar op mensen met lage inkomens, het hebben van een laag inkomen zorgt ook nog eens voor significante gezondheidsrisico’s.

De gezondheidsverschillen in Nederland zijn schokkend groot. Laagopgeleiden gaan gemiddeld 7 jaar eerder dood en leven zelfs 18 jaar in een minder goede gezondheid. Talloze factoren liggen hieraan ten grondslag, zoals zware beroepen, de chronische stress die mensen in armoede ondervinden, en de stijgende kosten van een gezonde levensstijl. Daarnaast is de toegankelijkheid van de zorg door de stijgende kosten voor deze groep de afgelopen jaren achteruit gegaan.

Een onderzoek van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) van 2015 constateerde al dat bijna eenderde van de voorgeschreven medicijnen niet binnen een week wordt opgehaald, en dat mensen in achterstandswijken aanzienlijk vaker hun medicijnen niet ophalen. Medicijnen van de apotheek vallen onder het eigen risico, en moeten voor 385 euro uit eigen zak betaald worden. Dit blijkt voor deze mensen een te grote last.

Het gevolg is dat ze gaan boekhouden met hun gezondheid. Huisartsen signaleren bijvoorbeeld dat patiënten met geldproblemen essentiële zorg, zoals het nemen van bloeddrukmedicatie, mijden. Vervolgens komt zo een patiënt met de gevolgen van een torenhoge bloeddruk alsnog op de Eerste Hulp terecht. Erg inefficiënt dus.

Zo’n bezoek moet overigens ook uit het eigen risico betaald worden. Zo worden mensen nog verder de schulden in gejaagd.

Vrijwel alle zorg uit het basispakket – denk aan medicijnen, bloedprikken, bezoek aan het ziekenhuis, en medische hulpmiddelen – valt onder het eigen risico. Het invoeren van een eigen risico van 150 euro in 2008 moest de stijging van de premies voorkomen. Echter, sinds de invoering groeien de premies nog altijd gestaag, en is het verplichte eigen risico met ruim 250 procent gestegen. Flink cashen voor de verzekeraars dus, maar ondertussen wordt basiszorg voor een grote groep onbetaalbaar.

Getemde onderlaag

Daar bovenop zagen we de afgelopen jaren de uitkleding van het basispakket, met tegelijkertijd een forse stijging in de premiekosten van aanvullende verzekeringen. Bepaalde behandelingen zijn daardoor alleen nog maar weggelegd voor mensen die daar elke maand extra geld voor kunnen bijleggen.

Zo ontstaat er een soort eerste en tweederangs zorg en wordt een tweedeling in de maatschappij gecreëerd, die de verschillen tussen arm en rijk nog verder vergroten.

Hierdoor is bijvoorbeeld fysiotherapie voor chronisch zieken met een laag inkomen praktisch ontoegankelijk geworden. Bij gebrek aan beter, en tégen de medische richtlijnen in, schrijven huisartsen voor deze groep, in plaats van fysiotherapie, steeds vaker de sterke pijnstillers voor. Een onderzoek van Stichting Farmaceutische Kengetallen laat zien dat het gebruik van morfine (een zeer sterke pijnstiller) in achterstandswijken maar liefst 42 procent hoger ligt dan in de rijkste wijken.

Morfine preparaten zijn zeer verslavend, geven bijwerkingen als sufheid en vermoeidheid. ‘Als je voortdurend een beetje suf bent, is het nog veel moeilijker om te bedenken hoe je uit de schulden moet komen. Ik vind het een vreselijk idee dat je een soort getemde onderlaag van de maatschappij krijgt,’ aldus Maria van den Muijsenbergh, hoogleraar gezondheidsverschillen in een recente reportage van Zembla.

Privatisering

In 2006 werd de zorgverzekering in Nederland geprivatiseerd, en werd beweerd dat het een antwoord zou bieden aan de uit de pan stijgende Zorgkosten.

Maar ná 2006 stegen de zorgkosten alleen maar sneller. De bekostiging van de zorg is complex, maar wat vaststaat is dat de marktwerking in Nederland zorgkosten opdrijft door onder andere heel veel meer bureaucratie, honderden miljoenen uitgaven aan reclame en marketing, het aanleggen van grote financiële buffers bij verzekeraars – cliënten kunnen immers ieder jaar naar de concurrent vertrekken – en niet te vergeten, winst voor de verzekeraars. De lasten hiervan komen voor een te groot deel bij gewone mensen te liggen met groeiende premies, en het verplichte eigen risico.

Zo stijgen de kosten voor patiënten, en wordt de zorg ontoegankelijk. Ironisch genoeg wordt het argument dat een gemiddeld gezin nu al meer dan een vijfde van het inkomen kwijt is aan zorg vaak gebruikt om nog meer op de zorg te bezuinigen. Dit slaat de plank compleet mis, omdat verdere bezuinigingen juist op mensen met lage inkomens, voor wie de zorgkosten naar verhouding de grootste last zijn, het meeste impact hebben.

In plaats van verdere bezuinigingen zou dit dus vooral een argument moeten zijn om de zorgkosten anders te verdelen. Want als de zorgkosten evenredig verdeeld zouden zijn over alle inkomens, dan zouden ze hoogstens 12,7 procent van het inkomen beslaan.

Nationaal zorgfonds

Uiteindelijk komt het erop neer dat wanneer een fundamenteel mensenrecht, zoals het recht op zorg, overgelaten wordt aan marktwerking van op winst beluste instanties, de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg op de tweede plaats komen te staan en in het geding komen.

Tegelijkertijd hebben we gezien dat de privatisering, precies zoals critici voorspelden, niet tot de beloofde kostenreductie heeft Geleid.

Het was dan ook een verademing toen de SP met een campagne pleitte voor de invoering van een Nationaal ZorgFonds. Een focus op samenwerking in plaats van concurrentie, op kwaliteit en toegankelijkheid in plaats van winst, zouden in zo’n stelsel gewaarborgd worden.

De actie rond deze campagne lijkt echter na de verkiezingen van vorig jaar te zijn uitgedoofd, en begint verdacht veel te lijken op een verkiezingsstunt. Het is te hopen dat met deze steeds hogere noodzaak, organisatie van onderaf de strijd nieuw leven zal inblazen.