Een socialistisch antwoord op Covid-19

Foto: Neil Cummings / Flickr
De kwalijke rol van het kapitalisme in de verspreiding van het coronavirus wordt duidelijk onder toenemende lagen van de bevolking. Maar mensen willen niet alleen weten wie de schuld moet krijgen, maar ook wat de alternatieven zijn.
21 juli 2020

De huidige pandemie vormt een uitdaging voor revolutionaire socialisten. Miljoenen mensen worden meer dan ooit geconfronteerd met de tegenstrijdigheden van het kapitalistische systeem en zijn op zoek naar antwoorden. Discussies over waarom de meest essentiële beroepen onderbetaald worden, waarom de huren zo hoog zijn en waarom het zorgstelsel wordt uitgekleed door neoliberale regeringen zijn niet langer marginaal. Maar wat is het alternatief?

Ook al wijzen marxisten utopische luchtkastelen resoluut van de hand, de tijden waarin we leven vragen om het vermogen om sociale alternatieven te bedenken en in te zien dat een andere wereld mogelijk is. Een maatschappij die zich bekommert om mensen en niet om winsten, een maatschappij die solidariteit hoog in het vaandel draagt en niemand in de steek laat. Wij zien de oplossing voor dodelijke pandemieen in de revolutionaire omverwerping van het kapitalistische systeem en de opbouw van een socialistische wereld. Maar dit roept de vraag op: hoe zou een socialistisch samenleving omgaan met een virale pandemie?

Het is allereerst van belang om te begrijpen dat de omstandigheden die leiden tot de ontwikkeling van een pandemie anders zouden zijn in een socialistisch systeem. Gecentraliseerde kapitalistische productie schept de voorwaarden voor dichtbevolkte stedelijke gebieden. Aan het begin van de 20e eeuw leefde 85 procent van de wereldbevolking op het platteland. Rond 2000 leefde de helft van de wereldbevolking in stedelijke centra en dit aandeel stijgt steeds sneller. Samen met de grootschalige bio-industrie en de nadruk op monocultuur fungeren de steden als enorme petrischalen, waarop virussen zich kunnen ontwikkelen. Door de globalisering kunnen deze virussen zich tegenwoordig razendsnel verspreiden.

Paradoxaal

Het is paradoxaal dat onder het kapitalisme de economie een obstakel is in de strijd tegen corona. Een doordacht systeem zou de economie en de maatschappelijke structuren kunnen gebruiken om de pandemie te bestrijden. In een socialistische wereld zouden de productiemiddelen niet in handen zijn van een aantal miljardairs, maar van de grote meerderheid van de bevolking.

De hele economie zou democratisch worden bestuurd. Het winstmotief dat aan de basis ligt van de kapitalistische productie zou niet meer bestaan. Beslissingen over economische productie zouden vertrekken vanuit de vraag: ‘wat hebben we nodig?’ Alle economische middelen voor zo’n manier van samenleven zijn al voorhanden.

En zonder de noodzaak van groei en kapitaalaccumulatie zouden mensen in alle niet-essentiële sectoren thuis kunnen blijven totdat de situatie veilig is. Het is niet zo dat dan opeens alle infrastructuur, werkplekken, fabrieken en diensten zouden ophouden te bestaan. Bovendien zouden de omstandigheden verdwijnen die de huidige arbeidsverdeling tot stand brengen. Dit maakt het mogelijk dat mensen solidair met elkaar kunnen zijn en zich kunnen organiseren op manieren die nodig zijn om de pandemie te bestrijden.

De industrie kan dan worden hervormd, zodat er wordt geproduceerd wat mensen nodig hebben om de crisis het hoofd te bieden. Concreet betekent dit het produceren van medische apparatuur, veiligheidsuitrustingen of andere goederen die nodig zijn in de strijd tegen het virus. De kapitalistische productie volgens het just in time-principe heeft geleid tot een enorm tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen. Op dit moment hopen regeringen dat de markt bedrijven ertoe aanzet om de productie aan te passen omdat er winsten te behalen zijn. In een socialistische economie zou de productie gebaseerd zijn op solidariteit en behoefte.

In een socialistische samenleving zou huisvesting niet langer kunstmatig schaars worden gehouden, of er nu sprake is van een pandemie of niet. Niemand zou meer dakloos zijn. De ontwikkeling van een socialistische samenleving zorgt voor grote veranderingen in de infrastructuur: zo verdwijnen de voorwaarden voor dichtbevolkte stedelijke getto’s. In de beginfase van een socialistische samenleving zouden hotels kunnen worden ingezet om dichtbevolkte gemeenschappen tijdens een pandemie te ontzien.

Misschien wel het belangrijkste is dat het medische onderzoek naar geneesmiddelen en behandelmethodes niet meer onderhevig is aan kapitalistisch winstbejag. In plaats van een internationale concurrentiestrijd om wie het snelst een vaccin kan ontwikkelen om hier financieel van te profiteren, zou de nadruk liggen op internationale samenwerking. Het testen, behandelen en doen van wetenschappelijk onderzoek zouden niet langer worden belemmerd door de belangen van bedrijven die munt willen slaan uit patenten of exclusieve contracten.

De bekende kapitalistische mantra dat de geschiedenis voorbij is, klopt niet. Het kapitalisme heeft de voorwaarden voor zijn eigen ondergang geschapen. Wij hebben immers de beschikking over de middelen om een wereld te creëren zonder honger, zonder uitbuiting, zonder dat we mensenlevens moeten afwegen tegen economische belangen. Om dit mogelijk te maken, moeten we ons als arbeidersklasse organiseren om het kapitalistische systeem voor eens en voor altijd te verslaan. Alleen dan kunnen we een wereld opbouwen waarin mensen samen kunnen delen in de vruchten van hun arbeid. Dat is een socialistische wereld.