Een ander Europa is mogelijk, een andere EU niet
Door Ewout van den Berg
Het is schokkend om te zien hoe racistisch rechts in Groot-Brittannië door het referendum aan zelfvertrouwen heeft gewonnen. Het aantal racistische incidenten tegen met name Poolse migranten neemt snel toe. Hoe de onderhandelingen er ook uit gaan zien tussen de EU en Groot Brittannië, vaststaat dat het verder beperken van migratie een hoofdpunt zal zijn. Gelukkig gingen er direct ook veel mensen de straat op in solidariteit met migranten.
Brexit
De onverwachte Brexit dwingt links om zich achter de oren te krabben. Het Britse referendum is namelijk slechts het laatste voorbeeld van wat er gebeurt als de bevolking in een lidstaat de kans krijgt om zich uit te spreken over de EU. Zie bijvoorbeeld de referenda in Frankrijk en Nederland in 2005 en Ierland in 2008. Keer op keer is de opkomst hoog en de stemming negatief. Dit ondanks alle gevestigde belangen die campagne voeren voor de EU.
Om te begrijpen waarom de Britten voor een exit kozen, heeft het weinig zin om mensen af te schilderen als racisten of ‘doorsneeburgers’. Zeker, racisten zoals Farage en Johnson waren de dominante krachten achter de Brexit-campagne. Maar dit wil nog niet zeggen dat alle Brexit-stemmers hierdoor werden gedreven. Zo stemden grote en diverse steden in het noorden van Engeland zoals Sheffield, Birmingham en Bradford ook voor een exit.
Uit een gedetailleerde peiling van Lord Ashcroft blijkt dat de stemvoorkeur samenhing met sociaal-economische status. Een meerderheid onder managers, ‘professionals’ en docenten stemden voor de EU, ‘white collar workers’ waren verdeeld terwijl ‘blue collar workers’ tegen stemden.
Links en de EU
Farage voerde campagne met de leus ‘take back control’. De nationalistische leus resoneert bij mensen die onder steeds onzekerder omstandigheden proberen een leven op te bouwen. Links begaat een grote fout als het deze woede ‘rechts laat liggen’.
Het neoliberale en racistische karakter van de EU zelf is namelijk de belangrijkste drijvende kracht van de opkomst van extreem-rechts. Zie alleen al de manier waarop duizenden vluchtelingen aan de grenzen van Fort Europa de dood in worden gedreven en de wijze waarop het linkse Syriza gedwongen werd bezuinigingsbeleid door te voeren. Links moet zich dus niet alleen keren tegen het nationalisme van types zoals Farage en Wilders, maar moet evengoed de scherpste criticaster zijn van het Europese project. Elk idee dat de EU te hervormen zou zijn, is daarom naïef.
Een typisch voorbeeld van deze linkse verwarring zien we bij GroenLinks. Jesse Klaver somde deze week in de Tweede Kamer een hele lijst van voorbeelden op waaruit blijkt dat de EU alleen voor het grootbedrijf werkt: van uitgeholde arbeidsrechten tot belastingontwijking door multinationals. Zijn conclusie: we moeten nu werken aan een ‘sociaal Europa’. Ook de Socialistische Partij stelt voor om de ondemocratische Europese Commissie af te schaffen.
Dit getuigt van weinig historisch besef. Europese samenwerking heeft namelijk altijd in het voordeel gewerkt van multinationals en is nooit democratisch geweest. Na de Tweede Wereldoorlog zochten grote bedrijven uit de kern van Europa een mogelijkheid van economische expansie zonder interstatelijke oorlog. Deze taak werd urgenter met de opkomst van een massale dekoloniseringsbeweging. Een gebrek aan onderlinge oorlog in Europa is de beste springplank voor de plundering van de rest van de wereld door een combinatie van oorlogsvoering en handelsverdragen.
Om dit bloedige project te verkopen wordt links al decennia een sociale toekomst voorgespiegeld. Zo beloofde de Franse sociaaldemocraat Delors een ‘sociaal hoofdstuk’ in de Europese Akte van 1986. Terwijl delen van links de EU zagen als progressief alternatief voor hun steeds neoliberalere thuislanden werd de voorloper van de euro, de Europese Monetaire Unie ingevoerd. Van het sociale hoofdstuk werd nooit meer iets gehoord.
Naast het voeden van linkse illusies speelt racisme ook een centrale rol in het verkopen van het Europese project. Politici hevelden voor honderden miljarden belastinggeld over naar de banken en braken hiervoor publieke voorzieningen af. Om de woede hierover af te leiden, stelde Eurogroep voorzitter Dijsselbloem dat vluchtelingen in Europa de ‘onze welvaartstaat opblazen’.
Een ander Europa begint bij onszelf
Betekent dit dan dat links campagne moet gaat voeren voor een Nederlands referendum over de EU? Zeker niet. De kans hierop is bovendien bijzonder klein. De Nederlandse economie is veel meer vervlochten met de EU dan de Britse. Maar links moet het debat over de Brexit wel benutten om het Europese project te ontmaskeren voor wat het is: neoliberaal, imperialistisch en racistisch. Dit was ook wat de Britse coalitie van vakbonden en linkse organisaties deed die zich bundelden in een campagne voor een linkse exit.
Links moet bovendien de samenwerking tussen de elites van verschillende landen niet verwarren met écht internationalisme. Tegenover hun open grenzen voor kapitaal en bommenwerpers voeren wij actie om grenzen te openen voor iedereen die vlucht voor oorlog, onderdrukking en armoede. Tegenover hun race to the bottom, gaan wij de straat op voor leefbare lonen en betaalbare woningen. Tegenover hun racisme van ‘het falen van multiculturalisme’ ondersteunen wij de eisen voor excuses en herstelbetalingen voor de vanuit Europa ondernomen trans-Atlantische slavernij.
Een ander Europa is mogelijk. Een andere EU niet.
Dit artikel is eerder verschenen op Joop.