Duitse kerncentrales: het verhaal achter de sluiting
Foto: Demonstratie tegen kernenergie in Neckarwestheim, Duitsland (25 april 2011).
Door Mona Dohle
Vergelijkbaar met de Nederlandse polderprincipes, is Merkel nu op zoek naar een groot mogelijk draagvlak. De SPD heeft al aangegeven haar wetsvoorstel te steunen; de Groenen besluiten op een partijcongres eind juni of zij erachter staan. Voor het Duitse tijdschrift Der Spiegel past het beleid van kanselier Merkel bij de tijd: ‘Met het afscheid van kernenergie beëindigt de regering het laatste grote maatschappelijke conflict … In de grote vragen staan de politieke partijen steeds dichter bij elkaar, en zijn soms nauwelijks van elkaar te onderscheiden.’
Achter kanselier Merkels mooie beloften schuilen echter een aantal valkuilen. Waar komt het besluit vandaan en wat is zijn betekenis? De catastrofe van Fukushima wordt vaak genoemd als aanleiding voor Merkels koerswijziging. Inderdaad heeft Merkel als gevolg van de gebeurtenissen in Japan beloofd om de kerncentrales te sluiten. Belangrijker is echter de brede maatschappelijke beweging tegen kernenergie, die de afgelopen maanden sterk gegroeid is.
Sinds maart zijn honderdduizenden mensen op de straat gegaan. Volgens de politieke barometer van de ZDF wil 50 procent van de Duitsers een zo snel mogelijke sluiting van kerncentrales, 35 procent wil een einde tot 2021 en 13 procent tot 2035. De traditionele voorstanders van kernenergie, de conservatieve CDU en de liberale FDP dalen in de peilingen, de FDP van 15 naar 4 procent sinds de laatste Bondsdagverkiezingen. Tegelijkertijd hebben de Groenen hun stemmenaantallen sinds 2009 met 22 procent meer dan verdubbeld. Merkels koerswijziging komt dus niet door het plotselinge inzicht dat kernenergie gevaarlijk is – als fysicus had ze hier ook wel eerder achter kunnen komen. De koerswijziging ontstond door massale druk van onderaf.
De toezegging van een Energiewende betekent een direct conflict met de belangen van de grote energiebedrijven, zoals RWE en EON, die een kartel vormen in de Duitse energiesector. De bedrijven hebben al aangekondigd om een klacht in te dienen: zij vrezen tussen 3,6 en 4,8 miljard euro mis te lopen en eisen een schadevergoeding van de Duitse regering. In feite hebben juist deze bedrijven de afgelopen 50 jaar miljarden aan subsidies gekregen. Vergeleken daarmee zijn de kosten voor de sluiting van kerncentrales nihil. Vooral binnen de FDP komt kritiek op. Secretaris Christian Lindner bekritiseert dat de nieuwe wet geen zuiver FDP-beleid is omdat ze deels tegen de principes van vrije markt ingaat.
Geloofwaardig
De SPD en de Groenen worden nu onder druk gezet om de ‘historische kans’ te grijpen. Die Linke heeft al aangegeven het voorstel niet ver genoeg vinden gaan, en wordt sterk bekritiseerd. Die Linke vindt echter diverse milieuorganisaties aan haar kant, zoals Greenpeace en het burgerinitiatief Campact. Beide roepen op, in een open brief aan de Groenen en de SPD, om voor een beter compromis te vechten.
Wat zijn de redenen voor de kritiek van links? Ten eerste heeft onder de ‘rood-groene’ regering van SPD en Groenen al een vergelijkbare ‘revolutie’ plaatsgevonden. Door een gebrek aan duidelijke voorschriften hebben de bedrijven echter de wetgeving kunnen omzeilen. Ten tweede is Merkels voorstel voor een sluiting van kerncentrales tot 2022 onvoldoende: zelfs het door haar ingestelde onderzoek wijst uit dat een sluiting van alle centrales tot 2015 mogelijk is. Ten derde is ook de verwoording van het huidige wetsvoorstel dermate dubbelzinnig dat het teruggedraaid kan worden. De fouten van het vorige compromis dreigen dus herhaald te worden.
De Groenen staan voor een uitdaging. Aan de ene kant staan zij binnen het maatschappelijk debat aan de kant van de ‘regierungsfähige’ partijen. In tegenstelling tot Die Linke zouden zij bereid kunnen zijn om een compromis te sluiten. Het feit, dat die Groenen sterk groeien terwijl Die Linke zwak blijft, geeft aan dat de partij nog steeds als de meest geloofwaardige milieupartij wordt gezien. Tegelijkertijd dreigen de Groenen echter een compromis te sluiten dat hun niet meer te onderscheiden maakt van andere partijen.
Volgens de politieke barometer van de ZDF beschouwt 68 procent van de burgers het besluit van de regering als ongeloofwaardig. Instemming met Merkels beleid toont dus alles behalve dapperheid, het zou tegen de ideeën in gaan van de meerderheid van de inwoners van Duitsland. Daarnaast is het compromis niet gebaseerd op de mogelijkheid van een radicalere oplossing, maar puur op de wens tot acceptatie door de rechtse partijen. Het is op dit moment de vraag of de bestaande oplossing gaat standhouden tegen de druk van de atoomlobby. Op lange termijn dreigen de Groenen dus voor de tweede keer de beweging teleur te stellen.