Domela Nieuwenhuis redt musea Heerenveen

Het Domela Nieuwenhuis Museum dreigde onlangs zijn deuren te moeten sluiten door bezuinigingen van de gemeente. In april zijn de bezuinigingen na protesten afgewend. Een geschikt moment om aandacht te besteden aan het museum en de persoon Domela Nieuwenhuis.
17 mei 2017

Door Jan Verhaegh

Het Domela Nieuwenhuis Museum werd opgericht in 1924. Sinds 1999 is het onderdeel van het Museum Heerenveen, dat ook een collectie over plaatselijke geschiedenis herbergt. Het Domela Nieuwenhuis Museum vertelt het leven van de hoofdpersoon in vier ruimtes, die ingericht zijn als zijn studeerkamer en bibliotheek, een vergaderzaal en een herberg. Aan de hand van persoonlijke voorwerpen wordt zijn leven geschetst. Wie was hij?

Ferdinand Domela Nieuwenhuis werd geboren op 31 december 1846 en overleed op 18 november 1919. Hij was een telg van een geslacht van predikanten en professoren in de theologie. Hij studeerde zelf ook theologie en werd predikant. In zijn leven ontwikkelde hij zich van dominee tot revolutionair, socialist en later anarchist. Maar hij bleef toch altijd iets van een predikant hebben en bleef Jezus zien als voorbeeld.

Domela Nieuwenhuis was voorman van de eerste socialistische partij van Nederland, de Sociaal-Democratische Bond (SDB). Hij schreef daarnaast verschillende boeken en artikelen en vertaalde Het kapitaal van Karl Marx. Ook had hij verschillende ontmoetingen met Friedrich Engels en de top van de socialistische beweging in Engeland. Hij wordt hierdoor ook wel de vader van het Nederlandse socialisme genoemd. Hij vocht volgens eigen zeggen tegen zes K’s: de klas, de kerk, de koning, de kazerne, het kapitaal en de kroeg.

Na de dood van zijn moeder trouwde zijn vader met een rijke vrouw. Tot grote verbazing van Domela Nieuwenhuis gaf zij hem na haar overlijden een groot deel van haar erfenis, hoewel ze het vanwege haar religie oneens was met zijn ideeën. Dit gaf hem een basis voor vrijheid. Hij kon in een prachtige villa in Hilversum gaan wonen en hoefde niet langer predikant te zijn.

Dit kwam goed van pas, want zowel door de filosofie van de Verlichting als eigen ervaringen geloofde hij niet meer in een persoonlijke God die over het menselijk lot besliste. Hij had namelijk drie van zijn vrouwen in het kraambed verloren en daarnaast nog enkele kinderen. Domela Nieuwenhuis verliet de kerk en werd vrijdenker. In zijn tijd was het probleem van alcoholisme in de arbeidersklasse groot. Daarom vocht hij voor geheelonthouding onder het motto: ‘Een denkende arbeider drinkt niet, een drinkende arbeider denkt niet.’

Domela Nieuwenhuis vond het koninklijk huis een feodale toestand waar hij van af wilde. Hij noemde de koning ‘Koning Gorilla’ en plaatst in het tijdschrift Recht voor Allen de opmerking dat ‘de koning weinig werk maakt van zijn baantje’. Hierom kreeg hij wegens majesteitsschennis een jaar gevangenisstraf. Daarnaast vocht Domela zijn hele leven tegen de oorlog. Toen de socialisten bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog voor de oorlogsbudgetten van hun eigen regering stemden, in plaats van solidair te zijn met socialisten in het buitenland, schokte dit Domela diep.

Hij schreef ook verschillende artikelen over opvoeding en onderwijs. Volgens Domela was het onderwijs ingericht om van kinderen volgzame, gehoorzame loonslaven te maken in plaats van vrijdenkende, creatieve arbeiders die zich bewust zijn van hun positie en strijden voor sociale rechtvaardigheid. In dat kader richtte hij met Pinksteren de Pinksterlanddagen op, waar landarbeiders en anderen zich kunnen bezinnen op vrijheid. Die bijeenkomsten zijn nog steeds het trefpunt voor anarchisten in Nederland.

Sluiting voorkomen

Het gedachtengoed van Domela Nieuwenhuis is nog steeds actueel. Het museum brengt dit op een mooie manier voor het voetlicht aan de hand van persoonlijke bezittingen en thematische indeling van de ruimtes. Daarom was het schrikken toen het museum afgelopen maand dreigde te moeten sluiten.

De gemeenteraad, bestaande uit PvdA, CDA en VVD, plande een dermate grote bezuiniging op het museum Heerenveen dat het niet kon blijven voortbestaan. Dit zou ook het einde betekenen van het Domela Nieuwenhuis Museum. Deze neoliberale partijen zijn van mening dat een museum net als een pretpark alleen bestaansrecht heeft als het zijn eigen inkomsten verwerft. Om sluiting te voorkomen, organiseerden het Domela Nieuwenhuis Fonds en de FNV een manifestatie.

De petitie ‘Hou Domela in Heerenveen!’ is online ruim 4.000 keer getekend en op straat zijn nog eens ruim 1.000 handtekeningen opgehaald door onder andere de SP. Sprekers op de manifestatie waren hoogleraar Yme Kuiper (Rijksuniversiteit Groningen en oudbestuurder Domela Nieuwenhuis Fonds), SP-voorzitter Ron Meyer, Anne van Dijk (FNV), Lutz Jacobi (PvdA) en de directeur-conservator van het museum, Linda Trip. Ook was er muziek van het koor De Reade Hoeke.

De gemeenteraad zag, mede onder druk van de manifestatie, maandagavond op het laatste moment af van de voorgenomen bezuinigingen. Er werd zelfs 125.000 euro extra voor cultuur uitgetrokken, zodat ook Belvédère, museum voor moderne en hedendaagse kunst, open kan blijven. Je zou misschien zelfs kunnen zeggen dat Domela Nieuwenhuis de andere musea heeft gered.

Zie het fotoverslag van de actie op grootheerenveen.nl.