Documentaire Verdacht maakt etnisch profileren voelbaar
Aan het begin van de avond waarschuwt gespreksleider Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete de zaal: ‘Ik wil jullie erop voorbereiden dat dit geen leuke avond wordt.’ Leuk is de avond inderdaad niet, maar wel indrukwekkend qua openheid, moed en meeslepende presentatie.
Mensen van kleur in de zaal zeggen achteraf dat de confrontaties met de politie in de documentaire heel herkenbaar zijn. Voor witte mensen die zelf niet te maken krijgen hiermee, geeft de documentaire inzicht in het racisme en etnisch profileren door de politie.
De documentaire biedt geen politieke analyse en zoekt geen antwoorden. De focus ligt puur op de geleefde ervaringen. De documentaire richt zich op die manier bewust op het brede publiek, niet enkel op activistisch of antiracistisch links. Zo hebben de documentairemakers er bijvoorbeeld voor gekozen politiemensen van kleur die zelf slachtoffer zijn van ethische profileren aan het woord te laten.
Daarmee creëert Verdacht wel een opening voor gesprek en probeert het een breder publiek over te halen om een standpunt in te nemen. Enkel het weergeven van ervaringen zonder verdere politieke analyse brengt wel risico’s met zich mee. Het publieke gesprek kan zich bijvoorbeeld beperken tot oorzaken en oplossingen op het individuele vlak. Zo kan het lijken alsof racisme beperkt blijft tot individuele agenten, terwijl het probleem juist ligt bij de politie als institutie die in zijn geheel racistisch is in een samenleving die drijft op uitbuiting en onderdrukking.
Een man in de documentaire vertelt over een ‘willekeurige’ controle van zijn auto, waarbij de politie niets kon vinden dat zijn aanhouding rechtvaardigde. Uiteindelijk geeft de agent een boete voor het luchtverfrisser- boompje aan zijn achteruitkijkspiegel, omdat deze het zicht zou belemmeren.
Voor toeschouwers lijkt de stupiditeit waarmee de politie handelt soms bijna komisch, en bij dit verhaal klonk dan ook verbijsterd gelach vanuit de zaal. Dit gebeurt opnieuw wanneer iemand vertelt hoe de politie hem vroeger nog vaker lastig viel: ‘Nu is het misschien één, twee keer in de week of zo’.
Maar de documentaire laat je niet wegkomen met ongemakkelijk lachen. De geïnterviewden verdienen veel respect voor de openheid waarmee zij hun verhalen delen. Gaandeweg krijg je zicht op de fysieke en emotionele schade die delen van de bevolking structureel wordt berokkend. De geïnterviewden beschrijven het gevoel van vernedering en machteloosheid ‘niet alleen op het moment zelf, maar ook de dagen, weken, maanden er na’.
Een ander beschrijft het etnisch profileren als een gevoel van verlies, alsof je op het voetbalveld staat en je weet dat je 5-0 voorstaat, maar aan het eind van de wedstrijd zegt de scheidsrechter dat je verloren hebt, en je moet dat accepteren.
Een tekortkoming van de documentaire is dat er geen vrouw aan het woord komt om over haar ervaringen te spreken. Deze vrouwen zijn er natuurlijk wel, zoals Controle Alt Delete tijdens de nabespreking aangeeft, maar velen van hen wilden om verschillende redenen hun verhaal niet voor de camera doen.
Dionne Abdoelhafiezkhan had gelijk: Verdacht is niet ‘leuk’ om te zien. Maar het is hoopgevend dat deze documentaire nu gemaakt is en zichtbaarheid creëert. ‘Ik ben blij dat we deel zijn van een tijd waarin we dit aanvechten’ zegt Sylvana Simons van BIJ1. Gloria Wekker, emeritus hoogleraar sociale en culturele antropologie, voegt daaraan toe: ‘Dit zijn belangrijke verhalen, die lange tijd onder de oppervlakte leefden en nu naar boven komen, omdat nu eindelijk ook in Nederland dit debat gevoerd wordt.’ Juist omdat het een realiteit betreft die voor velen onzichtbaar blijft, is het belangrijk dat deze documentaire massaal bekeken wordt.
Verdacht wordt vanavond om 21:05 uitgezonden bij 2Doc op NPO2.