Den Uyl redde koningshuis
Midden in de roerige jaren zeventig, tijdens het befaamde kabinet-Den Uyl, raakte de monarchie in de ernstigste crisis van de afgelopen eeuw. Prins Bernhard pleitte in Nederland voor de aanschaf van gevechtsvliegtuigen bij de Amerikaanse vliegtuigbouwer, en kreeg niet lang daarna 1,1 miljoen op zijn rekening gestort. ‘Voor het Wereld Natuur Fonds’, verklaarde de prins later (het geld, niet de straalvliegtuigen. Een jachtgeweer volstaat voor het beheren van de wildstand).
Inmiddels is bekend dat deze affaire niet op zichzelf stond. Bernhard had niet alleen van Lockheed, maar ook van vliegtuigbouwer Northrop geld aangenomen. In het tweede geval ging het om 750 duizend gulden. Dit rapport verdween onderin een la. Bleich zegt hierover: ‘Den Uyl heeft het rapport zo ver en diep mogelijk weggestopt. Ik neem aan dat hij dacht dat als bekend zou worden dat Bernard naast de Lockheed-affaire nog meer geld heeft aangenomen, dat je dan het beeld krijgt van iemand die niet incidenteel maar structureel corrupt is. Dan kan strafvervolging niet uitblijven en dat betekent een koningscrisis.’
Een commissie van wijze heren onder leiding van de vader van minister Donner concludeerde dat de schijn van corruptie was gewekt. Daarmee leverde deze affaire meteen ook een van de grootste eufemismen van de afgelopen honderd jaar. Een groot deel van de bevolking, onder wie een aantal leden van het kabinet, vond dat er best wel van meer dan ‘een schijn van corruptie’ gesproken mocht worden. Marcel van Dam dreigde zelfs op te stappen als staatssecretaris. Hij vond dat er sprake was van klassenjustitie. Dat was ook zo. Den Uyls zwager vertelt: ‘Eerder had Joop tegen mij gezegd, hij hoort natuurlijk in de gevangenis maar je kunt toch niet de echtgenoot van het staatshoofd in de gevangenis zetten. Dus ik moet wat anders bedenken.’
Door ‘iets anders te bedenken’ sleepte Den Uyl het huis Oranje door de crisis. Bernhard moest zijn uniform inleveren, maar mocht zijn kroontje houden. Het typeert de premier, die nog altijd het linkse boegbeeld van de PvdA is. Als je Wouter Bos ziet, zou je soms bijna vergeten dat de ‘goeie ouwe tijd’ van de sociaal-democratie ook niet alles was.
Heel veel meer informatie is te vinden op de website van Andere Tijden, dat vorige week een uitzending wijdde aan Den Uyl. Vrij Nederland heeft de volledige tekst van het geheime Northrop-document geopenbaard.