De verschillende gezichten van Bob Dylan
Door Johannes Adahl
Wie ‘Bob Dylan 2009’ intikt op youtube krijgt als eerste een Pepsi-Superbowlreclame te zien. De reclame toont ironisch genoeg beelden van Dylans meest compromisloze periode uit 1964 tot 1966, op de klanken van ‘forever young’. Allerlei beelden vliegen ons vervolgens om de oren, gevolgd door een blikje Pepsi en de voice-over ‘Every generation refreshes the world’.
Het internet staat natuurlijk bomvol kritiek op dit laatste stuntje van Dylan, net zoals elke beweging van de man sinds 1965 wereldwijd besproken wordt. Om afstand te kunnen nemen van de publieke belangstelling heeft Dylan door de jaren heen meerdere identiteiten op zich genomen, in een tevergeefse poging zijn critici door verbijstering te laten zwijgen. Hij was verlegen singer-songwriter én arrogante rockster, linkse rakker én christen-fundamentalist.
Toch zal hij altijd gezien worden als de koning van het protestlied, met nummers als ‘Blowin’in the wind’, ‘A hard rain’s a-gonna fall’ en ‘Masters of war’:
Come you masters of war
You that build the big guns
You that build the death planes
You that build all the bombs
You that hide behind walls
You that hide behind desks
I just want you to know
I can see through your masks
Deze woorden hebben weinig aan actualiteit verloren, een van de redenen waarom Dylan, ondanks zijn eigen tegenwerken, nog steeds symbool staat voor de geëngageerde kunstenaar.
Hij schokte zijn aanhang door in ‘65 rock muziek te gaan spelen. Voor zijn oude aanhang was de nieuwe Dylan een ‘Judas’die zijn principes had verpacht aan de commercie. In werkelijkheid was het commercieel gezien veiliger geweest om op de oude tour door te gaan, de helft van zijn publiek kwam namelijk alleen naar zijn concerten om hem uit te joelen, de helft van zijn critici lustten hem wel rauw.
Wat mij betreft is dit zijn beste periode. Zijn teksten worden steeds poëtischer, zijn muziek soms hysterisch. Toch kent deze periode ook ballads van ongelooflijke schoonheid en veel betekenende stilte. Uit ‘Visions of Johanna’:
Inside the museums, Infinity goes up on trial
Voices echo ‘this is what salvation must be like after a while
Hierin lees je de pioniersgeest van Dylan terug, van iemand die weigert stil te staan in het ‘museum’ van het verleden. Zoals hij eerder had opgemerkt, ‘he not busy being born, is busy dying’.
Na een vermeend motorongeluk trok Dylan zich terug uit het publieke oog. Dit redde waarschijnlijk zijn leven, zo vermoeid was hij van de drugs, de roem, en de controverse rond zijn muziek. In dit zelfopgelegde isolement maakte hij nog twee indringende albums, ‘John Wesley Harding’ en ‘The basement tapes’.
Hierna veranderde Dylan zijn stemgeluid, zette een cowboyhoed op en ging countryliedjes schrijven. Het perverse aan deze periode was dat Dylan met opzet halfgare songs ging uitgeven om zijn eigen fans te vervreemden, zo moe was hij van zijn rol als ‘stem van een generatie’. Maar veel fans bleven ondanks alles trouw aan hun held, tot dat hij lid werd van een christen-fundamentalistische sekte. Zelfs zijn trouwste fans konden alleen maar hun hoofd schudden van ongeloof. Maar lang kon Dylan zijn priesterstoga niet dragen. Dit was immers maar één gezicht van de kunstenaar.
Inmiddels is Dylan terug onder de levenden en geniet hij terecht van een comeback, die ingezet is door het in de jaren negentig verschenen ‘Time out of mind’. Met een reeks goede albums en een hervonden zelfkennis schrijft hij nog steeds af en toe verbijsterend goede songs, zoals Things have Changed:
A worried man with a worried mind
No one in front of me and nothing behind
There’s a woman on my lap and she’s drinking champagne
Got white skin, got assassin’s eyes
I’m looking up into the sapphire tinted skies
I’m well dressed, waiting on the last train
De onverschilligheid waarmee deze tekst gebracht wordt maakt het lied alleen maar sterker. Onder het bevroren oppervlak heeft het lied een haast apocalyptische ondertoon. Dylan heeft nog één keer zijn tijd perfect weten te vangen. Een tijd van individualisme, isolement, en verloren toekomstdromen. Veel van zijn leeftijdsgenoten zullen zichzelf in dit lied genadeloos weerspiegeld zien.
Leeftijd, desillusie en een vleugje zelfspot spelen de hoofdrol in zijn nieuwste muziek, een combinatie die in zijn handen heel af en toe nog jong, geïnspireerd en bloedserieus kan klinken. En dat is wat anders dan een mythische herverpakking van zijn jeugd in de kleuren van PepsiCo.