De strijd in Rusland groeit
Foto: Honderdduizenden protesteerden tegen de verkiezingsfraude. (Moskou, 24 december 2011)
Begin december schoffeerde de regerende partij van Vladimir Poetin, Verenigd Rusland, miljoenen mensen met stembusfraude om de meerderheid in het parlement te behouden. Deze brutale fraudepogingen werden vastgelegd door zowel de verkiezingswaarnemers als door burgers met behulp van camera’s op hun mobiele telefoons.
Het bedrog veroorzaakte direct twee dagen van protest in Moskou en andere steden. Aanvankelijk werden de demonstraties beantwoord op de gebruikelijke manier van Poetins Rusland: met politiegeweld en honderden arrestaties. Maar na internationale veroordelingen van het hardhandige optreden, bemiddelden de leiders van de liberale partijen zodat de regering instemde met de demonstratie van 10 december.
Ex-president Poetin werd premier nadat hij zijn marionet Dmitri Medvedev als president had geïnstalleerd. Hij maakte de democratie eerder dit jaar belachelijk toen hij aankondigde dat Medvedev op zijn beurt aan de kant zal stappen zodat hijzelf in maart nogmaals tot president gekozen kan worden. Nu wordt het Russische politieke landschap opnieuw vorm gegeven door de protesten en door de aankondiging dat zakentycoon Mikhail Prochorov, de op twee na rijkste man van het land, Poetin zal uitdagen in de presidentsverkiezingen.
Boris Kagarlitsky, voormalige politieke gevangene in de Sovjet-Unie, socialist en auteur van meerdere boeken over Rusland, vertelt Lee Sustar over de oorsprong van deze protesten en de perspectieven voor de toekomst.
Sinds Poetin in 1999 aan de macht kwam beschikte hij over een groeiende economie die een stabiliteit creëerde op basis van een soort ‘sociaal akkoord’, tot de economische crisis van 2007-08 toesloeg. Wat is er sindsdien gebeurd?
De economie groeide sterk van 2002 tot 2007. Een regeringsfunctionaris verklaarde dat er in die periode veel mensen opschoven van misère naar armoede: alsof dat een prestatie was. Feitelijk was het wel een soort vooruitgang. De industriële economie groeide werkelijk in die periode. Maar de productie groeide vooral door verouderde apparatuur uit het Sovjettijdperk of door buitenlandse investeringen in de meest beschermde industrieën zoals de auto-industrie. De sectoren die het meest beschermd waren trokken juist de meeste buitenlandse investeringen aan, omdat buitenlandse bedrijven fabrieken in Rusland moesten bouwen om toegang te krijgen tot de Russische markt.
In veel opzichten gingen de zaken economisch beter tot 2008. Maar zaken verslechterden snel nadat de olieprijzen kelderden. De industriële productie daalde, de werkloosheid steeg en er brak een maatschappelijke crisis uit. Plotseling ontdekten mensen dat in de periode onder Poetin de resterende delen van de verzorgingsstaat uit de Sovjettijd waren ontmanteld of onder druk stonden. Geleidelijk begonnen we dus één voor één de elementen van de verzorgingsstaat te verliezen die we hadden overgehouden na de ‘hervormingen’ van de jaren ’90.
Nu vindt er een systematische aanval plaats op onderwijs, gezondheidszorg en enkele sociale voorzieningen. Net als in Europa hebben wij te maken met bezuinigingen. Het is vergelijkbaar met wat je in de rest van de kapitalistische wereld ziet. Dus in de afgelopen drie jaar verslechterde de economie, de woede groeide en toch gebeurde er niets.
Waarom deze vertraagde reactie op het gebied van protesten?
Mensen hoopten dat het beter zou worden. Poetin en zijn entourage behielden enige populariteit voor hun aandeel in het eerste deel van dat decennium. Het succes werd natuurlijk niet alleen door hen veroorzaakt, maar het werd wel met hen geassocieerd.
Er was ook vrijwel geen sprake van oppositie in Rusland. De Liberalen zijn nog erger dan Poetin als het gaat om economische vraagstukken: het zijn niet het soort liberalen die jullie in het westen hebben, maar echte neoliberalen. Maar hun rechtse kritiek was niet populair. Dan zijn er nog de clowns: de officiële Communistische Partij, of [de fascist] Vladimir Zjirinovski of de nep-sociaal-democraten van Rechtvaardig Rusland. Dit zijn op geen enkele manier politieke alternatieven.
Daarnaast is links er niet in geslaagd een politieke organisatie op te bouwen. Ze hadden weinig toegang tot de media en waren marginaal, sektarisch en opgesplitst in verschillende groepen. In die zin was er weinig politieke activiteit die gezien kon worden als een politieke aantrekkingspool.
Zo was de situatie de afgelopen drie jaar. Er was weinig openbare activiteit. Maar Poetins populariteit stortte in, en wat er gebeurde tijdens de verkiezingen in december was in zekere zin zijn afstraffing. Mensen stemden óf niet, óf stemden op iedereen behalve Verenigd Rusland, de proregeringspartij. Dat resulteerde in een absoluut catastrofale val van Verenigd Rusland.
Het oorspronkelijke plan van de regering was om ongeveer 55 procent van de stemmen te halen en zich voor te bereiden op de komende presidentsverkiezingen met Poetin als kandidaat. In plaats daarvan gingen mensen niet stemmen. En degenen die dat wel deden, stemden ironisch genoeg tegen Verenigd Rusland. Het werkelijke aantal stemmen voor Verenigd Rusland, dat werd vastgesteld door peilingen en tellingen in stemlokalen onder toezicht van onafhankelijke waarnemers, daalde naar 20 tot 25 procent. Dat is wat sommige mensen van Verenigd Rusland mij ook vertelden.
Sterker nog, Verenigd Rusland wist dat het zou verliezen in de grote steden. Maar het was er zeker van de kleine dorpen en afgelegen gebieden hiervoor zouden compenseren. In plaats daarvan kelderde de steun overal.
Dus werd er in Moskou rond vier uur ’s middags door de regering overhaast de beslissing genomen om de verkiezingen te beïnvloeden. Ik verzeker dat er geen voorafgaand plan was om zo’n bedrog uit te voeren. Tot op zekere hoogte is er altijd sprake van fraude in Rusland om de zaken er een beetje beter uit te laten zien. Deze keer was er een opdracht om deze grootschalige fraude uit te voeren. Voor de regering verslechterde de situatie van uur tot uur. Dat is waarom de kwestie zo scandaleus werd. Als ze de verkiezingsfraude van te voren hadden gepland, hadden ze de uitkomst subtieler kunnen beïnvloeden.
Ze deden alles verkeerd. In honderden gevallen werden ze betrapt en de uitkomsten werden absurd. In minstens drie provincies kwam de opkomst uit op meer dan honderd procent. In Rostov werd een opkomst gemeld van 140 procent. Ze allerlei soorten technieken voor fraude met stembiljetten die volledig ineffectief bleken. Verenigd Rusland organiseerde een enorme stembusfraude, en kreeg nog steeds geen vijftig procent van de stemmen.
Wat was de reactie op de fraude?
De liberale intelligentsia in Moskou was volledig teleurgesteld. Maar er was een spontaan protest van 10.000 mensen in Moskou en een van vergelijkbare grootte in Sint Petersburg. In Petersburg heeft links zelfs enkele boycots georganiseerd op de verkiezingsdag. Het protest in Petersburg werd overheerst door links en andere progressieve krachten. In Moskou was het gemengd. De rechtse liberalen strijden om de beweging te domineren, maar de nationalisten hebben zich ook bij de protesten aangesloten.
De protesten van 5 december gingen door tot op de volgende dag. Er waren nogal wat confrontaties tussen studenten en de politie. De Europese Universiteit van Sint Petersburg moest colleges sociologie schrappen omdat de meeste studenten waren opgepakt. Dus dan krijg je een idee hoe massaal het protest was.
Tijdens deze protesten ontstond er een spontane samenwerking tussen verschillende groepen. Dit resulteerde in een manifestatie op 10 december die plaatsvond op het Revolutie Plein. Het initiatief kwam van Het Linkse Front, een coalitie van linkse groeperingen.
Maar toen kwamen de liberalen tot een overeenkomst met de regering, zonder hun partners in het Linkse Front te raadplegen, om elders een legale demonstratie te houden. Deze werd gehouden op Bolotny Plein. Bolotny betekend moeras en dus werden er veel grappen gemaakt dat ze van de revolutie naar het moeras gingen. Het doel van de liberalen was om de beweging over te nemen, en tot op zekere hoogte zijn ze daarin geslaagd.
Uiteindelijk was de afspraak dat links zich nog steeds zou verzamelen rond het Revolutionaire Plein en van daar zouden demonstreren naar Bolotny. Dat was een belangrijke overwinning. Het gaf de vrijheid om op straat te demonstreren, een vrijheid die jarenlang geweigerd was.
Maar bij de manifestatie werden het podium, de toespraken en de media beheerst door de liberalen. Links wordt steeds meer gemarginaliseerd. Maar de liberalen leiden de beweging nergens heen. Ze hebben opgeroepen tot een manifestatie op 17 en 24 december en 1 januari. Maar de beweging verliest langzaam aan momentum. De regering wil de verkiezingen niet afblazen of de kieswet herzien, wat belangrijke eisen waren van de protesten.
Daarnaast was er zich de demonstratie van 10 december een blok van de liberalen samen met extreem-rechts. De liberalen stonden rechts toe om het plein te betreden met hun nationale vlaggen en hen te laten spreken. Voor de eerste keer was er een neonazi die zo’n grote menigte toesprak – een schandalige vertoning die veel mensen ontmoedigde. Op die manier raakt de beweging gedemoraliseerd, en in de huidige vorm zal deze waarschijnlijk een nederlaag lijden.
Maar mensen hebben gelijk als ze zeggen dat er een nieuwe Russische Revolutie is begonnen. Op 10 december waren er manifestaties door het hele land. In tegenstelling tot Moskou werden die protesten gedomineerd door mensen die spraken over sociale kwesties en die kritisch waren op het sociale en economische systeem.
Dus de kloof tussen de liberalen en links is een goede zaak. Links neemt samen met de liberalen deel aan de protesten, maar het gevoel heerst dat ze een andere agenda vertegenwoordigen en dat links zich moet afscheiden.
Nu ligt er voor links dus een taak om zich afzonderlijk te organiseren, hoewel we ook de algemene democratische eisen kunnen steunen. Het pad van de liberalen is een doodlopende weg. Wij moeten ons organiseren in de bedrijven, op universiteiten en in scholen en daarbij radicalere vormen van protest ontwikkelen zoals die worden gebruikt door de antiglobaliseringsbeweging in het westen. We moeten sociale bewegingen opbouwen van onderaf.
Maar links is niet verenigd. Sommige delen van links vormen steeds meer de linker vleugel van de liberalen. Veel mensen gaan graag naar dit soort manifestaties en steunen de algemene democratische eisen. Zij vinden dat er verder geen verklaringen opgesteld moeten worden omdat dit de massa van mensen zou weerhouden van deelname.
Mijn punt is precies het tegenovergestelde. De liberalen verliezen terrein omdat zij niet praten over de problemen waarin hun eigen achterban geïnteresseerd is, zoals gezondheidszorg. Op deze punten hebben de liberalen geen meningsverschil met de regering. Links moet een eigen, meer radicale agenda ontwikkelen – een die tegengesteld is aan die van de Liberalen.
Dit interview werd gepubliceerd in de Amerikaanse Socialist Worker. Vertaling door Dominic Koster.