De revolutionaire geest van Eleanor Marx

‘Tussy is mij’, zei Karl Marx over zijn jongste dochter Eleanor. Desondanks is zij altijd in de torenhoge schaduw van haar vader gebleven. In het nieuwste deel van de serie ‘Rebel’s Guide’ wordt zij door Siobhan Brown eindelijk weer geportretteerd als de formidabele vakbondsactivist die ze was.

Door Hella Baan

Eleanor Marx was ze al jong politiek betrokken, en zou haar leven aan activisme wijden. Ze bevond zich in het centrum van een machtige arbeidersbeweging in Engeland, die vakbondswerk en de positie van werkende mensen fundamenteel veranderde.

In 1855 werd Eleanor geboren in Londen. De familie werd geplaagd door armoede en ziekte, maar was rijk op sociaal-politiek en cultureel gebied. Terwijl haar vader Karl Marx Het Kapitaal schreef, speelde Eleanor in de werkkamer.Ze ontwikkelde een passie voor literatuur en toneel.

Haar tienerjaren bracht ze door op de congressen van de International Working Men’s Association, de eerste internationale arbeidersorganisatie. Internationalisme werd al vroeg Eleanors belangrijkste focus. Ze sympathiseerde met de Ierse onafhankelijkheidsstrijd. Toen in 1871 uit een opstand de Parijse Commune ontstond, volgde ze die van dichtbij. Als het eerste voorbeeld van een succesvolle arbeidersrevolutie trok de Commune wereldwijd de aandacht.

In 72 dagen ontstond een ongekend vrije democratie en werd armoede nagenoeg uitgebannen. Vrouwen vochten mee in de frontlinies. In de strijd voor sociale rechtvaardigheid transformeerden zij ook hun eigen levens. Ze verkregen recht op gelijk loon, echtscheiding en onderwijs. Maar uiteindelijk werden deze ontwikkelingen in bloed gesmoord door de bourgeoisie.

De lessen van de Commune werden door Eleanor in praktijk gebracht. Vanaf 1880 bouwde ze socialistische organisaties. In 1889 bracht ze mede de Tweede Internationale tot stand, die wereldwijd socialistische partijen en vakbonden verenigde. Maar nog veel wezenlijker is de manier waarop ze opkwam voor de meest vertrapten in de maatschappij.

Eleanor stond mensen bij die precair werk verrichtten en niet in de traditionele vakbonden werden toegelaten. Deze ‘lucifervrouwen’, gaswerkers en havenarbeiders voerden vanaf 1888 een massale strijd en lieten zien dat niemand ‘onorganiseerbaar’ is. Ze haalden hun eisen binnen en vormden de moderne vakbeweging. Constant hamerde Eleanor op het principe ‘eendracht maakt macht’.

Ze toonde de gemeenschappelijke belangen van werkende mannen, vrouwen en migranten en zorgde zo voor onderlinge solidariteit. Ze zette eigenhandig vrouwenafdelingen op in de vakbond en hield de grote havenstaking in 1889 gaande door voor essentiële steun te zorgen. In 1890 nam de strijd af en volgde De revolutionaire geest van Eleanor Marx een tegenoffensief van de bazen. Binnen vakbonden en organisaties nam het reformisme toe.

Het leven van Eleanor was verbonden met de hoogte- en dieptepunten in de arbeidersbeweging. Na de val van de Commune werd ze verliefd op politiek emigrant Prosper-Olivier Lissagaray. Ze hielp de Communard bij het schrijven over de geschiedenis. Vanaf 1884 was de socialist Edward Aveling haar partner. Na jaren van samenzijn ontdekte Eleanor in 1898 dat hij stiekem getrouwd was en pleegde zelfmoord.

Over de persoonlijke en culturele beslommeringen van Eleanor zijn al meerdere boeken verschenen. De brochure is op deze gebieden begrijpelijkerwijs wat summier. De toegevoegde waarde zit in de manier waarop Brown Eleanors revolutionaire geest beschreven heeft. Die waart nog steeds rond op aarde en nodigt ons uit om in haar voetstappen te volgen.

Siobhan Brown
A Rebel’s Guide to Eleanor Marx
Bookmarks / 57 pagina’s / €4.50