De oorlogspropaganda van Hollywood
Door Hilde van der Zee
Kathryn Bigelow, de regisseur van Zero Dark Thirty, won in 2010 als eerste vrouw ooit de Oscar voor Beste Regie voor The Hurt Locker. Haar nieuwste film Zero Dark Thirty pretendeert een fictieve, maar realistische weergave te zijn van de jacht op Osama bin Laden die volgde na de aanslagen op 11 september 2001. Hiermee levert ze een typische propagandafilm af.
Martelingen
De film begint met een geluidsfragment van de aanslagen op het WTC. Wat volgt zijn de martelingen van de terreurverdachten door de CIA, die uitgebreid in beeld worden gebracht. Door de twee feiten op elkaar te laten volgen geeft de regisseur eigenlijk al een rechtvaardiging voor het martelen.
Bigelow en de schrijver Mark Boal hebben zich bij het maken van deze film beperkt tot een simpele greep uit de gebeurtenissen tussen 2001 en 2011, wat de kijker eerder desinformeert dan verlicht. Zo wordt de zoektocht naar Bin Laden door CIA-agente Maya gezien als dé manier om Al-Qaida te stoppen. De oorlog die woedt in Afghanistan wordt totaal buiten beeld gehouden. Wat wordt getoond zijn grote uit de context gehaalde sprongen van aanslagen op het Westen. Tussendoor vergaart de CIA dankzij bekentenissen uit Guantánamo en in black sites informatie over Abu Ahmed, die als boodschapper voor Bin Laden zou werken.
Hoezeer de makers van de film ook ontkennen de film met die intentie gemaakt te hebben, toch is er door deze gekozen verhaallijn niet aan te ontkomen dat ze een belangrijke boodschap meegeven: ja, de CIA heeft gemarteld, maar de gemartelden in de film blijken allen schuldig of betrokken en willen honderd jaar oorlog en alle Amerikanen doodmaken. In plaats van een realistisch beeld te geven, wordt de film uiteindelijk een rechtvaardiging van de martelingen.
In een open brief aan Bigelow vergeleek Guardian-columnist Naomi Wolf de regisseur met nazipropagandist Leni Riefenstahl. In de jaren dertig regisseerde Riefenstahl een aantal populaire propagandafilms, zoals Triumph des Willens, waarin de nazi’s glorieerden: ‘Toen Riefenstahl begon met het verheerlijken van de nationaal-socialisten, in de vroege jaren dertig, waren de ergste misdaden nog niet begonnen. De wrede detentiekampen waar politieke dissidenten zonder vorm van proces werden opgesloten waren echter al geopend – het equivalent van het hedendaagse Guantánamo, Bagram en andere onnoembare (geheime) black sites van de CIA.’ Net als Riefenstahl vergoelijkt Bigelow met haar film de acties van een gewelddadig regime.
Krijgsgevangene
In tegenstelling tot Zero Dark Thirty zijn het verhaal en de personages in de Amerikaanse televisieserie Homeland volledig fictief, maar wel omgeven door werkelijke gebeurtenissen. De serie is gebaseerd op de Israëlische serie Hatufim (Krijgsgevangenen). De oorlog tegen het terrorisme vormt de achtergrond. Dit maakt dat je deze serie op een andere manier kunt beoordelen. De verhaallijn is spannend en onvoorspelbaar en de karakters zijn sterk. Claire Danes speelt CIA-agente Carrie Mathison, die haar bipolaire persoonlijkheid meestal met medicatie moet onderdrukken. Ze acteert haar personage overtuigend.
Mathison concentreert zich met name op de marinier Nicolas ‘Brody’, die in Irak is ontvoerd en na acht jaar krijgsgevangenschap wordt bevrijd en terugkomt naar de VS. Mathison heeft een gegrond vermoeden dat hij tijdens zijn gevangenschap is gerekruteerd door Al-Qaida en stort zich zo obsessief op hem dat ze haar positie als CIA-agente regelmatig op het spel zet.
Meer dan Zero Dark Thirty neemt Homeland ook de visie van de kant van ‘terroristen’ en het effect van de oorlogen mee. Brody heeft vanuit zijn lange verblijf onder de terroristen de realiteit van de oorlog ondervonden en de leugens in de westerse media doorzien.
De manier waarop de westerse propaganda werkte ten tijde van de Koude Oorlog blijkt weinig veranderd. Toen waren communisten de grote vijand, die wilden infiltreren in de politiek om deze van binnenuit kapot te maken. Homeland gaat mee in de hedendaagse propaganda tegen de islam. Er zouden islamitische ‘extremisten’ in allerlei hoeken van de samenleving zijn geïnfiltreerd om van daaruit aan te vallen, van de bomgordelmaker met een geheime achterkamer bij zijn winkel, tot de moskee waar een terreurverdachte zich verschuilt. Net als in Zero Dark Thirty lijkt het alsof bijna alle moslims banden hebben met terroristen en wordt je het gevoel bezorgd dat je te weinig weet van alle dreigingen van terreur om ons heen. Het handhaven van de ‘veiligheid’ moet in deze redenering met alle middelen bevochten worden.
Hoe sterk geacteerd of hoe spannend het verhaal ook moge zijn, zowel de film als de serie zijn uiteindelijk westerse politieke propagandamiddelen die de ‘oorlog tegen terreur’ rechtvaardigen – wat voor doekjes er ook omheen worden gewonden.