De onteigening van gemeenschappen en de her-betovering van de wereld

Silvia Federici. Foto: Rosa Luxemburg-Stiftung
Silvia Federici heeft een nieuw boek geschreven over de voortdurende internationale onteigening van gemeenschappen en over de strijd daartegen. Het is een vervolg op haar boek Caliban and the Witch (2004) en andere boeken die zij sindsdien schreef. 
8 maart 2019

Het thema van de kapitalistische onteigening van gemeenschappelijke eigendommen staat in de belangstelling. Zie bijvoorbeeld de boeken van Peter Linebaugh, die ook het voorwoord schreef voor het boek van Federici (onder meer Stop , Thief! The Commons, Enclosures, and Resistance), of het boek van David Harvey The New Imperialism. Deze auteurs stellen terecht dat het onteigenen van de directe producenten niet alleen een historisch gegeven is uit de tijd van de zogeheten ‘oorspronkelijke accumulatie’, die een voorwaarde was voor het ontstaan van het industrieel kapitalisme, maar dat vormen van onteigening sindsdien door zijn gegaan, onder andere via de explosie van schulden wereldwijd.

Federici en anderen gaan ook uitgebreid in op het veelvormige verzet tegen deze onteigening in de hele wereld. En zij proberen dit verzet een serieuze plek te geven in een omvattende antikapitalistische strategie, in een feministische theorie en in ideeën over een socialistische maatschappij.

Het is jammer dat het boek van Federici enkele nogal gedateerde hoofdstukken bevat, bijvoorbeeld over China en over Afrika, waar de afgelopen decennia nogal wat is veranderd. Het actuelere hoofdstuk over Latijns-Amerika en de vele vormen van fantastisch verzet van vrouwen vond ik een stuk interessanter. Maar het boek blijft de moeite waard en het speelt zeker een rol in delen van de linkse beweging.

De opvattingen van Federici over het verzet tegen de onteigening van land, water, grondstoffen en andere collectieve eigendommen en rechten, kennen sterke, maar ook erg zwakke kanten.

Een sterke kant is dat zij de aandacht vestigt op de smerige kapitalistische plundering en vernietiging van onze wereld. Op de koloniale en neokoloniale en zeer moderne vormen van geweld, slavernij, onteigening, verminking en vernietiging. Sterk is ook de aandacht voor de vele vormen van verzet in de hele wereld tegen deze vormen van geweld. Niet in de laatste plaats het verzet van vrouwen, die dikwijls het hardst getroffen worden in hun mogelijkheden van productie en reproductie van zichzelf en hun gemeenschappen.

Een van de recente vormen van verzet is Standing Rock in de Verenigde Staten, waar vele stammen van de oorspronkelijke bevolking samen met veel activisten zich in de ijzige koude hebben verzet tegen de dreigende onteigening en de vernietiging van het milieu en van de tradities van gemeenschappen. Of denk aan het verzet van de Groningers tegen de onteigening van hun bodem, hun huizen en hun rust. Of denk aan de krakers die woonruimte opeisen en een plek om creatief te kunnen zijn. Of aan de mensen in de wereld die hun gemeenschappelijke gronden, hun bossen, hun schone water, hun grondstoffen en hun oude rechten en hun kennis verdedigen.

Al die mensen vinden oude en nieuwe vormen van verzet uit en nieuwe soorten bondgenootschappen, waarmee zij met elkaar in contact komen, van elkaar leren en oude tradities bewaren en doorgeven.

Strategie

Een grote zwakte is de kwestie van strategie en perspectief en Federici laat regelmatig doorschemeren dat zij zich wel bewust is van die zwaktes. Hoe kan een relatief kleine gemeenschap die bepaalde eigendomsrechten terug verovert stand houden in de wereld van een geglobaliseerd kapitalisme? Hoe kunnen die gemeenschappen zich met elkaar verbinden om een gezamenlijke macht te vormen? Hoe zou vanuit deze experimentele vormen van verzet de macht van de kapitalistische markten en staten gebroken kunnen worden?

Het helpt daarbij niet als Federici grote delen van de arbeidersklasse niet meer als het revolutionair subject wil zien om de strijd te winnen. Zij legt ook erg grote nadruk op het heroveren en weer gemeenschappelijk organiseren van de reproductie van het dagelijks leven. Federici laat wel zien dat oude en nieuwe gemeenschappen nog niet zomaar egalitair zijn en dat vrouwen ook binnen dergelijke gemeenschappen nog heel wat strijd te voeren hebben.

Deze strategische zwaktes gaan gepaard met grote theoretische zwaktes en met de nodige misinterpretaties van het marxisme en van het functioneren van de wereldwijde kapitalistische economie. De mechanismen van het moderne kapitalisme zijn aanzienlijk complexer dan alleen de nieuwe vormen van onteigening. Federici schrijft Marx en Engels een serie eendimensionale opvattingen toe, die echt niet passen in het dialectische denken van deze grote revolutionairen.

Aan de ene kant wil ze bij Marx aansluiten en aan de andere kant verklaart ze dat de politiek van de gemeenschappen radicaal verschilt van het communisme in de marxistische beweging en ook van Marx zelf vanaf het Communistisch Manifest. Zij goochelt met begrippen zoals productieve arbeid en ze herhaalt de zeer oudbakken opvatting dat het marxisme productivistisch zou zijn. Terwijl er toch de afgelopen jaren tientallen boeken zijn verschenen over hoe Marx dacht over de natuur en over hoe zijn ideeën als ecosocialisme zijn te begrijpen. Een van de laatste voorbeelden is de winnaar van de 2018 Deutscher Memorial Prize: Kohei Saito, Karl Marx’s Ecosocialism; Capital, Nature, and the Unfinished Critique of Political Economy.

De opvattingen van Federici en anderen over de vele onteigeningen en over de vele vormen van verzet hiertegen zijn belangrijk en leerzaam. Maar zij moeten ook steeds kritisch bekeken worden en vooral geïntegreerd worden in een internationale strategie die de kapitalistenklasse voor altijd en eeuwig politiek en economisch onteigent en oplost in een nieuwe wereld die een nieuwe betovering kent door de solidaire emancipatie van de hele wereldbevolking en door een nieuwe eerbied voor de natuur. Het is de moeilijke taak van revolutionaire socialisten om al die verschillende vormen van strijd te integreren tot een strijd voor de overwinning van het socialisme op wereldschaal.

Silvia Federici, RE-ENCHANTING THE WORLD, Feminism and the Politics of the Commons.
Kairos Books 2019 / 256 pagina’s / € 20,95.