De ondraaglijkheid van de bezuinigingen: wajongers in de verdrukking
Zouden jullie je kunnen voorstellen en vertellen waarom jullie een Wajong-uitkering ontvangen?
Sarah: Ik ben kunstenaar en werk een paar uur per week voor Kunstruimte. Daarnaast ontvang ik een Wajong-uitkering. Ik ben honderd procent afgekeurd wegens psychische problemen en ook omdat ik een dissociatieve stoornis heb, een gevolgd van een onbehandeld posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Bij veel stress functioneer ik niet goed en stort ik keer op keer helemaal in. Om een beetje stabiel te kunnen leven helpt de Wajong mij enorm.
Sterre: Ik heb Cystic Fybrosis, wat de meeste mensen kennen als taaislijmziekte. Ik heb een paar jaar geleden een dubbele longtransplantatie gehad waardoor het veel beter gaat. Door de transplantatie heb ik ook extra klachten gekregen, zoals pijn in mijn voeten en diabetes. Ik ben in vergelijking met hoe het eerst was een stuk gezonder, maar in vergelijking met gezonde mensen ben ik flink chronisch ziek.
Dat is waarom ik een Wajonguitkering heb. Ik ben ook honderd procent afgekeurd wat betreft arbeidsvermogen. Ik speel in een bandje, spreek graag af met vrienden en verder ben ik vooral bezig met mijn huishouden en mezelf een beetje overeind houden. Dat kost me eigenlijk al te veel energie. als je honderd procent arbeidsongeschikt bent verklaard, ontvang je van een Wajong-uitkering van 75 procent van het minimumloon. Vinden jullie dat genoeg om rond te komen?
Sterre: Nee, zeker omdat ik ook niks kan bijverdienen. Momenteel krijg ik financiële steun van mijn moeder. Ook krijg ik bijzondere bijstand voor het betalen van huishoudelijke hulp. Dat ik bijzondere bijstand krijg, laat al zien dat de Wajong eigenlijk niet genoeg is.
Zonder de financiële steun van mijn moeder zou het echt moeilijk zijn om rond te komen. Bijvoorbeeld naar een bandje gaan kijken met vrienden zou ik dan niet kunnen betalen. Terwijl zeker voor een chronisch ziek persoon die de hele dag thuis zit sociaal contact heel belangrijk is. Dat zijn mijn enige sociale contacten, mijn vrienden en familie, ik heb geen collega’s natuurlijk.
Sarah: Voor mij is het dit, wonen in een klein appartement. Het is alsof ik niet kan uitbreiden naar een volwassener bestaan. Dat gevoel heb ik vaak, dat ik op studentenniveau blijf zitten. Met een Wajong-uitkering zou ik bijvoorbeeld te weinig geld hebben om een kind te onderhouden. Ik kan ook niet opeens spontaan iets tofs kopen of cadeaus voor anderen.
Sterre: Daarbij komt dat, als je een lichamelijk chronische zieke hebt, je vaak veel extra zorgkosten hebt. Ik betaal standaard mijn complete eigen risico. Soms moet ik in de apotheek zelf (een deel van) mijn medicijnen betalen, bijvoorbeeld voor sommige antibiotica. Niet alles wordt volledig vergoed door de zorgverzekering.
Sarah: Er is wel een compensatie voor hoge zorgkosten als je in de Wajong zit, je krijgt 250 euro per jaar. Zelf betaal ik ook mijn volledige eigen risico. Dit komt door de therapie die ik krijg voor mijn psychische problemen.
Hebben jullie te maken gehad met de herkeuring voor mensen die voor 2010 in de Wajong zijn gekomen?
Sterre: Ja, wij hebben allebei een brief gekregen waarin stond dat we arbeidsvermogen hadden. Als je niet reageerde op deze brief, zou je gekort worden op je uitkering vanaf 2018. Tegen het individuele besluit kon bezwaar worden aangetekend. Wij hebben het UWV geschreven dat we geen arbeidsvermogen hebben om medische redenen. Het UWV zou contact met ons opnemen.
Twee maanden lang heb ik toen gruwelijk in de stress gezeten. Ik dacht: als dit mis gaat en ik moet werk gaan zoeken, dan weet ik niet hoe ik dat moet doen. Ik kan eigenlijk net niet mezelf en mijn huishouden verzorgen en dat is met huishoudelijke hulp erbij en met mijn vriend die elke avond voor mij kookt. Elke week moet ik brieven afhandelen van zo’n acht instanties. Het is nauwelijks bij te houden.
Toen heb ik na een tijdje een brief gekregen. Daarin stond: We hebben je gegevens bekeken met een verzekeringsarts en een arbeidsdeskundige en hebben geconcludeerd dat je geen arbeidsvermogen hebt. Dus voor mij wijzigt er niks. Ik ben er blij mee, maar ik denk wel: Moet het UWV niet eerst naar mijn dossier kijken alvorens mij zo’n brief te sturen en mij al die stress voor niks te geven?
Krijgen jullie te maken met onbegrip over jullie Wajong-uitkering?
Sarah: Ik kan niet eens een concreet voorbeeld bedenken omdat mensen zo vaak vervelende opmerkingen maken. Dan zeggen mensen grappend: ja, maar jij hebt geld van de overheid. En ook: maar je bent toch helemaal niet ziek? Of: maar jij kan toch gewoon werken? En dan kijken ze met een walgende blik. Of: leg eens uit? Ehm, nee dat hoef ik helemaal niet.
Wat betekent de Wajong voor jullie?
Sarah: Wat chronisch ziek zijn betekent, dat begrijpen veel mensen niet. Vooral in mijn geval is de Wajong wat mij stabiel houdt, waardoor het best wel oké met me gaat. Ik kan leuke dingen doen en ik kan mijn werk met best wat stomme fouten af en toe wel doen. Ik stort af en toe in en dan weet ik dat het weer goed komt. Maar als ik zou instorten en ik heb geen Wajong, dan…
Sterre: Je stort wel een keer per week in, dat is wel regelmatig.
Sarah: Ik heb wel echt last van mijn psychische problemen en ik heb er ook last van dat ik soms niet functioneer. Maar de Wajong zorgt er wel voor dat ik weet: ik heb mijn huis. Dat ik niet denk: ik spring maar uit het raam want ik weet dat het toch allemaal niet meer goed komt. Ik heb een huis en een stabiele basis en mijn hondje en dat helpt ook enorm. Dat ik weet dat ik voor hem kan zorgen.
Leg dan maar eens uit, ja het gaat nu op zich wel goed, maar dat komt door die Wajong, want verlies ik die, dan gaat het echt niet meer goed. En dan moet je ook kunnen uitleggen waarom ik denk dat ik wel in een heel specifieke context een paar uur kan werken.
Sterre: Mijn situatie is natuurlijk heel anders dan die van Sarah maar ik heb natuurlijk ook dat ik de ene dag best wel goed ga en best veel kan doen, maar de volgende dag lig ik de hele dag te kreunen met een dekentje op de bank omdat ik me ellendig voel. Dat is het punt met chronisch ziek zijn, lichamelijk of geestelijk. Het is niet een soort constante factor en ook al zijn de keuringsartsen gespecialiseerd, ze verwachten om de een of andere reden toch van wel: je kan niet lopen, dus je moet ergens werken waar een lift is of op de begane grond. Het moet allemaal in een hokje passen.
Sarah: Een werkgever heeft er ook niks aan om een chronisch ziek persoon aan te nemen, die kan niet van jou op aan. En je kan misschien dan wel daar werken en dan houdt verder je leven op. Je bent aan het werk en voor de rest ben je dan halfdood thuis. Dat is niet echt een leven, eigenlijk. Voor haar houdt het dan helemaal op. Voor haar gezondheid zou het zo slecht zijn.
Sterre: Ja, ik zou dan achteruitgaan.
Sarah: Ik kan na een dag werken ook helemaal niks anders meer. Als ik dat fulltime zou moeten doen, dan zou ik echt niet meer willen leven. Dat kan gewoon niet.
Jullie zijn allebei ontwikkelde vrouwen, wat als je laag opgeleid bent of ouders hebt die een andere taal spreken dan nederlands en je niet goed kunnen helpen met de administratie rondom de Wajong?
Sarah: Dan kun je die brievenstorm echt niet aan hoor. Dan red je het echt niet.
Sterre: Of de brief niet snappen, want het is allemaal in hele onduidelijk taal en onduidelijk aangegeven. Soms zit ik met mijn moeder over een brief gebogen en vraag ik me af: wat bedoelen ze nou?
In 2010 waren er bijna 200.000 mensen met een Wajong-uitkering. in de media hoor je eigenlijk nooit mensen die de Wajong ontvangen over wat ze van de veranderingen in de Wajong vinden. Waarom is dat, denken jullie?
Sterre: Ik denk omdat mensen bang zijn dat ze iets zeggen en dat dat consequenties heeft voor hun uitkering. Bijvoorbeeld dat ze een uurtje extra hebben gewerkt als vrijwilliger om iets af te maken. Het heeft ook te maken met vooroordelen over Wajongers. Er heerst vaak een mening van: als je niet werkt, dan wil je niet werken. Ik denk dat als je bijvoorbeeld herkenbaar in de krant zou komen met je verhaal, dat mensen ook vooroordelen over je kunnen hebben.
Sarah: Ik heb ook geen zin om publiekelijk iedereen te moeten uitleggen: ik heb psychische problemen want ik heb een rotjeugd gehad. Dat gaat helemaal niemand wat aan. Dan word je altijd gezien als zielig. Mijn psychische problemen zeggen niet alles over mij. Dus ik zeg niet: hallo, ik ben Sarah en ik heb deze diagnose en een Wajong.
Sterre: Dat is ook lastig, merk ik, aan het hebben van een Wajong. De vraag die mensen stellen is: wat doe je? Ja, wat doe je? Ik probeer dan vaak: in een bandje. En dan zeggen mensen: oh professioneel? Dan is er alom verwarring. Er ligt wel een stigma op de Wajong.
Dus zeg ik liever niet ‘Wajong’ want dan moet ik meteen mijn hele ziekte uitleggen en dan gaat iedereen: oh, wat erg. En dan denk ik: ik weet het, maar daar hoeven we het helemaal niet over te hebben.
Wat denken jullie over de bezuinigingen op de Wajong?
Sarah: De overheid probeert ons te korten op onze Wajong-uitkering en op zorgkosten. Maar als je daarvan de langeretermijnconsequenties bekijkt dan zijn die slecht. Als je kijkt naar mensen met een psychiatrische achtergrond, stijgen de opnames in ziekenhuizen en stijgen de zelfmoordaantallen. Minder plaatsen in psychiatrische ziekenhuizen betekent meer mensen op straat. Het probleem wordt vooruitgeschoven. En intussen zijn de consequenties op persoonlijk niveau niet draaglijk.
Als het op een gegeven moment echt zo onmenselijk wordt, kan ik me echt voorstellen dat er mensen zijn die er nog erger aan toe zijn dan ik, die denken: ik spring uit het raam. En dan zal de overheid denken: nou ja, er plegen vijf mensen per dag zelfmoord in Nederland, dan worden het er gemiddeld zes, nou ja, dat is best een goede score, daar hoeven we dan ook niet voor te betalen.
Mensen zeggen vaak: je moet in ieder geval blij zijn dat je dit hebt. We hebben het misschien wel beter dan mensen in een derdewereldland of mensen in slechte situaties. Het is heel goed om je daar bewust van te zijn.
Maar dat betekent niet dat je niet mag klagen. Ik had juist bedacht toen ik die brief had gekregen over die herkeuring: nu ga ik het er een keer wel over hebben. Dit is het moment om wel te protesteren.
Sterre en Sarah zijn pseudoniemen. De vrouw op de foto (bron: hier) is niet een van de geïnterviewden.