De NAVO is geen vredesmacht

Naarmate de oorlog in Oekraïne bloediger wordt en de Russische aanvallen wreder, neemt de roep om NAVO-ingrijpen toe. De machteloosheid voedt de hoop dat ingrijpen van buitenaf een oplossing kan bieden. De geschiedenis van de NAVO laat echter zien dat dit imperialistische bondgenootschap zelf een bedreiging voor de vrede en de democratie vormt.
6 april 2022

De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie kwamen uit de Tweede Wereldoorlog tevoorschijn als de twee supermachten. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk – voorheen de belangrijkste imperialistische mogendheden – waren de dominante positie die ze in de eerste helft van de twintigste eeuw nog hadden kwijtgeraakt. Dit kwam tot uiting in hun afhankelijkheid van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de dekolonisatie van grote delen van Azië en Afrika.

Naarmate het einde van de oorlog dichterbij kwam, liep de spanning tussen de nieuwe supermachten op. Ze organiseerden verschillende conferenties om afspraken te maken over de opdeling van de wereld in invloedssferen. Ondertussen veranderde de gemeenschappelijke strijd tegen Nazi-Duitsland in een wedstrijd tussen de westelijke geallieerden en het Rode Leger om zoveel mogelijk terrein te veroveren. De VS gooide atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Dit militair machtsvertoon – een ongekende oorlogsmisdaad – diende als waarschuwing aan het adres van de Sovjet-Unie.

Trumandoctrine

Na de oorlog probeerde de Verenigde Staten zijn nieuwe positie als supermacht te consolideren door middel van politieke, economische en militaire allianties. In 1947 zette president Harry S. Truman de ideologische legitimatie van deze strategie uiteen in een toespraak. De Trumandoctrine plaatste de wereld op zijn kop door het handhaven van de imperialistische hegemonie van de Verenigde Staten te presenteren als steun voor ‘vrije volken die zich verzetten tegen pogingen om hen te onderwerpen door gewapende minderheden of door druk van buitenaf’.

De Europese staten hadden nog illusies over hun rol in de wereld: verschillende staten probeerden halsstarrig hun koloniale rijken overeind te houden. Maar door ondertekening van het Noord-Atlantisch Verdrag in 1949 erkenden zij hun ondergeschikte positie ten opzichte van de Verenigde Staten. De uitbraak van de oorlog in Korea was aanleiding om de samenwerking te intensiveren. Er werd een geïntegreerde militaire structuur opgericht die onder commando van een Amerikaanse generaal kwam te staan.

Door zich binnen de NAVO te onderwerpen aan de militaire kracht van de Verenigde Staten hoopten de Europese staten te redden wat er te redden viel. De Verenigde Staten steunde Frankrijk bijvoorbeeld tijdens de bloedige oorlogen in Indochina en Algerije. De opmerkingen van Truman over het bijstaan van ‘vrije volken’ was blijkbaar niet van toepassing op Vietnamezen of Algerijnen.

Onderdrukking

Truman had het in zijn toespraak gehad over ‘een levenswijze gebaseerd op de wil van de meerderheid: een regering die aan het volk verantwoording moet afleggen, vrije verkiezingen, individuele vrijheid, vrijheid van meningsuiting en godsdienst en geen politieke onderdrukking’. Maar Portugal – één van de oprichters van de NAVO – was tot 1974 zelf een militaire dictatuur.

Het regime van António de Oliveira Salazar voerde bovendien tussen 1961 en 1974 bloedige koloniale oorlogen in Mozambique, Angola en Guinee-Bissau waarbij meer dan 100.000 burgerslachtoffers vielen. Ook de diverse staatsgrepen en vestiging van militaire dictaturen in Griekenland en Turkije hadden geen invloed op hun NAVO-lidmaatschap. NAVO-lid Turkije komt bovendien al decennialang weg met de bloedige onderdrukking van de Koerden.

Operatie Gladio

De hoge tolerantie van de NAVO voor militaire dictaturen gaat verder dan plat opportunisme. In 1990 werd bekend dat de NAVO zelf een centrale rol had gespeeld in de coördinatie van een netwerk van clandestiene organisaties in zowel lidstaten als neutrale staten. Volgens de NAVO ging het hierbij om organisaties die in het geval van een Sovjetinvasie verzetsactiviteiten zouden ontplooien. De rol van dit netwerk – dat bekend werd onder de Italiaanse codenaam Operatie Gladio – ging echter veel verder dan dat.

Uit Zwitsers onderzoek bleek bijvoorbeeld dat de organisatie in dat land in zou grijpen in het geval van een linkse parlementaire meerderheid. In Italië pleegden organisaties die onderdeel waren van het netwerk bomaanslagen als onderdeel van een ‘strategie van spanning’ die het mogelijk zou maken de invloed van de Italiaanse Communistische Partij in te perken. In Griekenland nam een onderdeel van het netwerk actief deel aan de staatsgreep van 1967.

Uitbreiding

Het einde van de Koude Oorlog bracht voor de NAVO een legitimiteitscrisis met zich mee. Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie betekende immers dat de dreiging van een Sovjetinvasie was verdwenen. Maar de Verenigde Staten zag de NAVO in deze nieuwe situatie als een nuttig middel om haar eigen invloedssfeer te vergroten.

Door uitbreiding van de NAVO werden de voormalige satellietstaten van de Sovjet-Unie aan de Verenigde Staten gebonden. Het aantal lidstaten van de NAVO groeide van 16 in 1990 tot 30 in 2020. Doordat de Verenigde Staten als enige supermacht was overgebleven, kon de NAVO ook een meer offensieve rol als breekijzer op zich nemen.

In de jaren negentig ging de NAVO voor het eerst in haar geschiedenis over tot militaire actie. In voormalig Joegoslavië – het toneel van een hele reeks oorlogen – greep de NAVO in door no-fly-zones in te stellen en bombardementen uit te voeren.

Hoewel verschillende strijdende partijen zich schuldig maakten aan oorlogsmisdaden, was deze ‘humanitaire interventie’ enkel gericht tegen Servië. Tijdens de bombardementen op Servië in 1999 werd op grote schaal gebruik gemaakt van clusterbommen en verarmd uranium met honderden burgerslachtoffers tot gevolg.

Oorlog tegen terreur

Naar aanleiding van de aanval op de Twin Towers werd in 2001 voor de eerste en enige keer in de geschiedenis van de NAVO een beroep gedaan op Artikel 5. Volgens dit artikel werd een aanval op één lidstaat gezien als een aanval op alle lidstaten en waren alle lidstaten verplicht de Verenigde Staten militair te steunen. Op deze manier raakte de NAVO betrokken bij de langste oorlog uit de geschiedenis van de Verenigde Staten.

Hoewel verschillende lidstaten deelnamen aan de invasie van Afghanistan, was de rol van de NAVO aanvankelijk beperkt tot het beveiligen van de hoofdstad Kaboel. Maar voor de Verenigde Staten waren de olievoorraden van Irak de hoofdprijs. Hier was alleen veel minder internationale steun voor. Door de missie van de NAVO in 2003 tot heel Afghanistan uit te breiden konden troepen van de Verenigde Staten vervangen worden door troepen van andere lidstaten en ingezet worden voor de inval in Irak.

De NAVO bleef twintig jaar lang betrokken bij de oorlog in Afghanistan die tienduizenden burgerslachtoffers tot gevolg had. Ondertussen maakte de NAVO in 2011 opnieuw honderden burgerslachtoffers met bombardementen op Libië. Na de desastreuze afloop van de interventies in Libië en Afghanistan komt de Russische inval in Oekraïne als geroepen.

In Zweden en Finland wordt openlijk gesproken over NAVO-lidmaatschap, terwijl NAVO-lid Duitsland heeft aangekondigd haar militair budget met maar liefst 100 miljard euro te verhogen. Dergelijke versterkingen van de NAVO zullen niet leiden tot een veiligere wereld, maar tot meer Afghanistans – en mogelijk erger.