De geschiedenis achter Billie Hollidays “Strange Fruit”

80 jaar geleden, in de lente van 1939, bracht jazz-zangeres Billie Holiday het nummer "Strange Fruit" uit.
28 januari 2025

In het voorjaar van 1939 veranderen twaalf verzen de wereld. In de New Yorkse club Café Society zingt de zwarte jazz-zangeres Billie Holiday een lied waarin voor het eerst de onderdrukking van zwarte mensen in de Verenigde Staten openlijk wordt aangeklaagd. De aanwezigen zijn enthousiast, maar hebben niet in de gaten dat ze naar het eerste volkslied van de burgerrechtenbeweging luisteren.

De VS ten tijde van de Jim Crow-wetten

Voor de zwarte bevolking is de VS op dat moment een vernederende en gevaarlijke plek. De Jim Crow-wetten bepalen het dagelijks leven: rassenscheiding, wit terreurbewind, apartheid.

Zwarte mensen zijn geen slaven meer maar zijn nog steeds gevangenen in een wereld die wordt gedomineerd door wit. Witte mensen gaan naar witte scholen, zwarte mensen naar zwarte scholen. De openbare toiletten zijn net zo gescheiden op huidskleur als restaurants, wachtkamers, bussen en treinen. De beste plaatsen blijven voor zwarte mensen ontoegankelijk. Het recht om te stemmen wordt hen ook geweigerd. Het zijn tweederangs mensen.

Raciaal gescheiden wachtplaats voor zwarte mensen bij een bushalte in Durham, North Carolina, mei 1940. Foto: Jack Delano / wikimedia

Lynchmoorden

Onder de vormen van onderdrukking stond fysiek geweld bovenaan – de lynchpartijen. Tussen 1882 en 1968 werden 4743 lynchmoorden in de VS geregistreerd – de meeste daarvan in de zuidelijke staten. Acht op de tien slachtoffers waren Afro-Amerikaanse mannen en vrouwen. Het lynchen was een publiekspektakel. Een enthousiast publiek keek toe bij de martelingen tijdens een carnavalsachtige sfeer of deed zelfs mee met de hetze. Een peiling uit 1939 toonde aan dat in de zuidelijke staten zes op de tien witten het lynchen goedkeurden. Onder witte zuiderlingen waren botsplinters van de slachtoffers, stukjes kleding of een verkoold stuk touw felbegeerde souvenirs. Foto’s van de moorden werden vermenigvuldigd en te koop aangeboden.

Postkaart van de “Lynching in Duluth”: nadat verschillende zwarte circusmedewerkers ervan beschuldigd werden een wit meisje te hebben verkracht en vermoord, werden er in juni 1920 in Duluth, Minnesota, drie van hen gelyncht door een menigte. Later bleken de aantijgingen niet waar te zijn. Foto: Wikimedia

Adam Meerpols gedicht “Strange Fruit”

Toen de joodse leraar Adam Meerpol zo’n foto in handen kreeg, was hij geschokt. Meerpol woonde in de Bronx, New York. Hij was een actieve vakbondsman, lid van de Communistische Partij en een gedreven dichter en muzikant. De foto achtervolgde hem dagenlang en hield hem alsmaar uit zijn slaap. Hij schreef de zielsdiepe woede van zich af: het liedje “Strange Fruit” werd geboren – een schreeuw tegen de haat, de vernederingen en het racistische geweld.

De in het lied genoemde “Strange Fruit” (vreemd fruit) is het lijk van een gelynchte zwarte man, ergens in het zuiden van de VS, aan een touw opgeknoopt, hangend aan een boom. Meerpol onthult in enkele verzen de barbaarsheid van racisme. De rijm is aangrijpend, schokkend en hartverscheurend, omdat de dichter erin slaagt de gewelddadige gruwelijkheid van de lynchings en het idyllische landschap van het Zuiden naast elkaar te zetten. Een beeld dat benauwt maar tegelijkertijd weerstand oproept.

 

Southern trees bear a strange fruit / Blood on the leaves and blood at the root / Black body swinging in the Southern breeze / Strange fruit hanging from the poplar trees

(De bomen in het Zuiden dragen vreemd fruit / Bloed op de bladeren en bloed op de wortels / Zwart lichaam schommelt in de zuidelijke wind / Vreemd fruit hangend aan de populieren)

Pastoral scene of the gallant south / The bulging eyes and the twisted mouth / Scent of magnolia sweet and fresh / Then the sudden smell of burning flesh

(Landelijke idylle in het galante Zuiden / De uitpuilende ogen en getrokken mond / Geur van magnolia, zoet en fris / Dan de plotselinge geur van brandend vlees)

Here is a fruit for the crows to pluck / For the rain to gather, for the wind to suck / For the sun to rot, for the tree to drop / Here is a strange and bitter crop

(Hier is een vrucht waar de kraaien in pikken / Waaraan de regen kleeft, waaraan de wind snijdt / Wat door de zon zal rotten, wat de boom laat vallen / Een merkwaardige en bittere oogst)

 

Het lied werd regelmatig gespeeld in Amerikaanse linkse kringen in en rond New York: door vrienden van Meerpol, op vakbondsvergaderingen of door een kwartet van zwarte zangers, die het lied spelen tijdens antifascistische benefiet-bijeenkomsten voor de strijders van de Internationale Brigades in de Spaanse burgeroorlog.

Billie Holiday zingt “Strange Fruit”

In de lente van 1939 vraagt ​​Meerpol aan Billie Holiday om het nummer op te nemen in haar programma. Maar ze aarzelt. Op dat moment is de zangeres 24 jaar oud en al een behoorlijke beroemdheid in de wereld van de jazz. Omdat ze zwart is vrezen haar vrienden dat het lied haar carrière zal schaden.

Maar na enkele repetities is Holiday ervan overtuigd. Ze maakt van het nummer een onvergetelijke, indringende, woedende voordracht. Meerpols verzen interpreteert ze met een ongelooflijke variëteit. Haar zang is zacht en krachtig tegelijk. De eerste regels beginnen met een diepe en krassige stem en gaan dan voorzichtig, bijna geruisloos en gevoelig verder. Maar plotseling verandert ze van richting. Hard en boos, donker, walgend en vol minachting benadrukt ze de laatste letters van het woord. Ze maakt opzettelijke pauzes, laat stilte de kamer vullen, en begint dan de volgende regel nog intenser: benauwd, gegrepen door een diepe pijn, dwingt ze het publiek om hun volle aandacht op het lied te richten.

Haar uitvoering triggerde heftige reacties. In haar autobiografie schrijft ze: “Dit nummer slaagde erin de goede mensen te scheiden van de idioten.” Sommigen komen elke dag naar haar optredens om dit lied te horen. Anderen, ook de FBI, proberen haar op alle mogelijke manieren de mond te snoeren – maar tevergeefs. »Strange Fruit« wordt het hoogtepunt van de Holidays optredens. De kunstenares programmeert het lied bewust op het einde van haar show. Alle lichten worden gedoofd. Alleen een schijnwerper is op haar gericht. Een gepassioneerd, indrukwekkend en ontroerend slot, waarna geen lied meer kan volgen.

Billie Holiday met band in Club Bali in Washington, D.C. in september 1948. Foto: William Gottlieb / Ralph F. Seghers / Ken Seghers / wikimedia

Holiday herinnert zich later: “Ik maakte de set af met Strange Fruit en ging dan rechtstreeks naar de wasruimte zoals ik altijd deed, omdat het zingen me zo meesleepte dat ik er echt ziek van werd. Het kost me al mijn kracht. Toen in de Downtown Club een vrouw naar het damestoilet ging, vond ze me volledig uitgeput van het huilen. Ik had het podium snel verlaten. Ik was warm en koud tegelijk. Ze keek me aan en tranen sprongen haar in de ogen: “Mijn God,” zei ze, “ik heb nog nooit in mijn leven zoiets geweldigs gehoord. Nog steeds kun je in de zaal een speld horen vallen.”

Het eerste protestlied van de jaren 1940

Het nummer schokt niet alleen Amerikanen maar mensen over de hele wereld. Wanneer het lied op langspeelplaat verschijnt sturen activisten uit de burgerrechtenbeweging het naar alle leden van de Amerikaanse Senaat, om tegen het lynchen te protesteren. Het lied belandt in een paar weken op een 16e plaats in de hitlijsten – het is het protestlied van de jaren 1940.

Het nummer is Holidays bijdrage aan de strijd tegen racisme – een zeer persoonlijke bijdrage. Haar vader stierf in 1937 omdat alle ziekenhuizen in de buurt weigerden om een ​​Afro-Amerikaan te behandelen. Ze schrijft: “Het maakt me nog steeds verdrietig als ik het lied zing. Het doet me denken aan hoe mijn vader stierf. Maar ik moet het steeds opnieuw zingen, niet alleen omdat mensen het willen, maar ook omdat twintig jaar na het overlijden van mijn vader de dingen die hem hebben omgebracht in het Zuiden nog steeds voorkomen. ‘

Gevecht voor gelijke rechten

Het lied zette voort wat activisten in de vroege jaren dertig op straat begonnen waren: de strijd voor gelijke rechten voor alle mensen – ongeacht huidskleur. Maar geen kunstenaar voor Meerpol en Holiday durfde dit onderwerp zo direct te vertolken. Met ‘Strange Fruit’ schreef Billie Holiday geschiedenis. Zij zong een van de allereerste politieke popliedjes die miljoenen mensen tot op vandaag beïnvloedden.


Dit is een vertaling van Die Geschichte hinter dem Song: Billie Holiday »Strange Fruit« (Marx21) geschreven door Yaak Pabst.