De dodelijke dreiging van kernenergie
Foto: Een explosie in reactor 2 van de Fukushima kerncentrale, 14 maart 2011
Door Mark Kilian
De sterkste aardbeving, van 8,9 op de schaal van Richter, veroorzaakte metershoge vloedgolven aan de Japanse kust. In Miyagi, vlakbij het epicentrum, sloeg de tsunami vrijwel onmiddellijk toe. Grote gebieden overstroomden, alles werd meegesleurd. Duizenden woningen zijn ingestort of weggespoeld, samen met auto’s, vrachtwagens en vliegtuigen. Volgens het persbureau Kyodo worden er meer dan 88.000 mensen vermist. Ook aan de westkust trad een aardbeving op, met een kracht van 6,6.
De aardbeving in Japan was een diepe-zeebeving. Omdat Japan op de rand van een tektonische plaat ligt, pal naast de diepste zeetrog ter wereld waar de aarde voortdurend in beweging is, kan dit enorme tsunami’s veroorzaken. En vanwege de afhankelijkheid van koelwater, zijn alle Japanse kerncentrales pal aan zee gebouwd.
Volgens kernfysicus Kloosterman van de TU Delft is ‘het Japanse model kerncentrales erg veilig’. Daarmee bagatelliseert hij de risico’s. Terwijl er volgens hem ‘nagenoeg geen radioactief materiaal is vrijgekomen’, is het stralingsniveau in de controlekamer van een van de reactoren duizend maal verhoogd. In de omgeving zijn de radioactieve elementen Cesium-137 en Jodium-131 gedetecteerd, en in de metropool Tokio wordt ook verhoogde straling gemeten.
Van zes reactoren aan de Japanse noordoostkust heeft het koelsysteem het begeven. In centrale Fukushima 1 dreigt daardoor nu in drie reactoren een kernsmelting, ofwel meltdown, te ontstaan. Bij een waterstofexplosie van reactor 3 raakten vandaag elf mensen gewond.
Zogenaamde ‘experts’ onderschatten steevast de risico’s, om te beginnen hoe vaak een natuurverschijnsel optreedt, en hoe hevig. Bovendien houden ze in hun scenario’s vrijwel nooit rekening met een stapeleffect. Tijdens de aardbeving werden de kerncentrales automatisch stilgelegd, maar door de tsunami begaven de noodaggregaten het, zodat de koelpompen niet meer werkten.
Nu wordt er gevochten om zeewater naar binnen te pompen. Maar de druk in de reactor blijft oplopen. Een woordvoerder zei: ‘We weten niet precies wat dat inhoudt. Onze experts kijken ernaar.’ Dat is eerlijker dan eerdere, sussende commentaren van de Japanse regering, maar allesbehalve vertrouwenwekkend.
Uit het gebruik van zeewater blijkt hoe ernstig de situatie is. Dat maakt verder commercieel gebruik van de reactoren onmogelijk. Ze worden dus afgeschreven, om een nog grotere catastrofe te voorkomen. Het feit dat de VS hun vliegdekschip uit Japanse wateren hebben teruggetrokken en onder andere de correspondenten van RTL en NOS zijn gerepatrieerd, spreekt boekdelen. De dreiging van een veel grotere kernramp is reëel.
Sinds de toepassing van kernenergie zijn ernstige ongelukken gebeurd: een gedeeltelijke meltdown in Three Mile Island en lekkage in Erwin in de VS; brand in Sellafield in Engeland; lekkage in Tomsk en een meltdown in Tsjernobyl in Rusland. De afgelopen 15 jaar waren er meerdere ongevallen in de Japanse centrales van Tokaimura en Mihama. Daarom was de uitspraak van Verhagen, in februari tegen de Kamer, dat ‘het risico op een kernsmeltongeval minder is dan eens in de miljoen jaar’ domweg niet waar.
De reactor in Fukushima is gebouwd naar een 40 jaar oud ontwerp van General Electric. Dit is de basis geweest voor een handvol andere centrales in Japan, en 21 in de VS. De eigenaar van het complex, TEPCO, licht al jaren de hand met de veiligheid. In 2003 werden alle 17 TEPCO-centrales tijdelijk gesloten vanwege een schandaal met vervalste veiligheidsrapporten. In 2005 nam de seismoloog Katsuhiki Ishibashi van de Kobe Universiteit ontslag uit de commissie die veiligheidsrichtlijnen vaststelde voor kerncentrales. Hij vond zijn zorgen over het bouwen van kerncentrales op breuklijnen niet serieus genomen. ‘Japan is een archipel onderhevig aan aardbevingen, en aan de kustlijn staan 54 kerncentrales. Dat is vergelijkbaar met een zelfmoordcommando met granaten om zijn middel’, zei hij tegen de Los Angeles Times.
Het bouwen van kerncentrales die in een ‘stabiele’ omgeving al niet veilig zijn, op een breuklijn aan de kust, is volslagen waanzin voor elk weldenkend mens. Maar in een op winst gericht systeem, waarin economische en geopolitieke concurrentie tussen natiestaten domineert, is het een volstrekt logische stap. Het grote aantal Japanse kerncentrales is dan ook een bewuste politieke keuze geweest. Sinds de oliecrisis van 1973 wilde deze een zo groot mogelijke onafhankelijkheid ontwikkelen van de olievoorraden elders in de wereld. Daarom staan er, ook in Japan, tot 2030 nóg meer kerncentrales gepland.
In Nederland wil Delta vanaf 2015 een nieuwe kerncentrale gaan bouwen in Borssele, en het bedrijf Electrabel wil er een gaan bouwen in Eemshaven. De PVV wil de centrale van Dodewaard, die in 1997 gesloten is, ook weer in bedrijf nemen. Dat sluit aan bij een internationale trend om centrales langer operationeel te houden – met alle risico van dien. Intussen stijgt de zeespiegel sneller dan ooit, en neemt de kans op calamiteiten ook in Nederland toe. Het Duitse blad der Spiegel concludeert dan ook terecht: ‘Fukushima is overal. … we hebben deze vorm van energie niet onder controle.’
Het antwoord op klimaatverandering en tekort aan olie heet geen kernenergie. Dat heet onmiddellijke omschakeling naar duurzame energiebronnen. Elke nieuwe kerncentrale is er één teveel.