De bittere realiteit achter het voetbalfeest in Zuid-Afrika
Door Bram Wanrooij
Eeuwenlang werd ‘de Kaap’ gebruikt als ‘verversingsstation’ voor handelsschepen van koloniale machten als Nederland en Groot-Brittannië. In de twintigste eeuw ontwikkelde zich een fascistoïde vorm van kolonialisme, dat de oorspronkelijke bewoners van Zuid-Afrika degradeerde tot tweederangsburgers. ‘Apartheid’ was het Nederlandse woord dat overal ter wereld geassocieerd zou worden met racisme, uitsluiting en geweld – maar ook met verzet en Nelson Mandela. Na zijn vrijlating in 1990 zou een nieuw tijdperk van sociale, politieke en economische gelijkheid aanbreken. Het einde van de apartheid bracht ongekende hoop in een land dat ernaar smachtte af te rekenen met haar verleden.
Vandaag is de realiteit anders. Nergens ter wereld is de kloof tussen arm en rijk groter. Werkloosheid, armoede, honger en de vernietigende aids-epidemie hebben Zuid-Afrika tot een van de meest onveilige plekken op aarde gemaakt. Een op de vier mensen is werkloos en meer dan 18 miljoen mensen moeten rondkomen van minder dan twee dollar per dag. Het WK brengt deze tegenstellingen nog eens extra aan het licht.
‘Koloniale speeltuin’
Volgens Sepp Blatter, voorzitter van de wereldvoetbalbond FIFA, moet het toernooi ‘aan Afrika teruggeven, wat het continent het voetbal heeft gebracht.’ FIFA verwacht een winst van minstens drie miljard. Zo’n 200.000 supporters reizen naar Zuid-Afrika af. Maar de meeste Zuid-Afrikanen vragen zich af of het WK hen ook iets positiefs zal brengen. Andile Mngxitama, radicaal columnist uit Soweto, betwijfelt dit: ‘Het WK is een koloniale speeltuin voor de rijken en een aantal wannabe’s in de zogenaamde Zuid-Afrikaanse elite. In het verleden werd ons land veroverd. Nu heeft de Zuid-Afrikaanse regering de kolonisatoren zelf uitgenodigd.’
Terwijl sloppenwijken met de grond gelijk zijn gemaakt om ruimte te maken voor WK-infrastructuur, verrezen hypermoderne stadions, luxe hotels en andere voorzieningen op plekken waar het gemiddelde uurloon rond de 1 euro ligt. Armen uit de steden worden gedwongen zich te hervestigen op plekken aan de rand van de stad en de politie zal er alles aan doen om daklozen aan het oog van de wereld te onttrekken.
Het Mbombela Stadion in Nelspruit ziet er prachtig uit, maar lokale scholen werden twee jaar geleden gesloten, omdat het aannemersbedrijf de gebouwen opeiste. Hoewel er beloftes kwamen over nieuwe schoolgebouwen, het aanleggen van waterleidingen en elektriciteit, is hier nog steeds niets van terecht gekomen. De Matsafeni, een lokale Swazi bevolkingsgroep, werden gedwongen te verhuizen tegen een vergoeding van 1 rand, oftewel tien eurocent. Rechter Ntendeya Mavundla vergeleek de politici met de vroegere kolonialen, die ‘het land opeisten van naïeve Afrikanen, in ruil voor blinkende kralen en spiegeltjes’.
Monopolie
Een andere oorzaak voor de woede van veel gewone Zuid-Afrikanen is het verbod op handel om de stadions. Het monopolie op commercie is hier in handen van de sponsoren. Met 500.000 straatverkopers vormt de kleine verkoop een belangrijke inkomstenbron voor veel Afrikanen, maar tijdens het WK worden zij uit de steden geweerd. 94 procent van de verwachte winst zal afkomstig zijn uit sponsorgelden. FIFA zal dan ook niet toestaan dat ‘piraten het toernooi zullen gebruiken om illegale winsten te maken, terwijl ze niets hebben bijgedragen aan de organisatie’, aldus een woordvoerder. Het zal de verdreven bewoners van de sloppenwijken naar in de oren klinken, zeker omdat de kosten van het WK op andere terreinen leiden tot bezuinigingen. Zo moest het gemeentebestuur van Johannesburg 100 miljoen korten op publieke uitgaven.
Voetbal is ongekend populair in Afrika. In ieder land, in elk dorp voetballen kinderen, vaak zelfs zonder schoenen of een fatsoenlijke voetbal. Het WK zal dan ook ongetwijfeld met enthousiasme en vreugde gevolgd worden. Ieder tv-scherm op het continent zal honderden mensen trekken. Zij zullen juichen voor Zuid-Afrika, Ivoorkust, Kameroen, Ghana, Nigeria en Algerije. Maar als het gezang wegsterft en de duizenden supporters langzaam weer terugkeren naar hun alledaagse bestaan, zal de groeiende kloof tussen arm en rijk des te meer voelbaar zijn.
Toch herinneren wij ons de kreten van euforie na de beëindiging van de apartheid, de stakingen en de boycotcampagnes die het regime op zijn knieën brachten. Bovenal herinneren wij ons de oorspronkelijke doelstellingen van het ANC, die onderkenden dat vrijheid en kapitalisme onmogelijk samen konden gaan en dat de toekomst van Zuid-Afrika besloten zou liggen in de opbouw van het socialisme. Na 46 jaar apartheid en 16 jaar vrijemarktkapitalisme is het deze geschiedenis die Zuid-Afrikanen de hoop geeft op een bestaan vrij van onderdrukking.
Foto’s onder: in juli vorig jaar werd door bouwvakkers in heel Zuid-Afrika een week gestaakt voor een loonsverhoging van 13 procent, waarmee de bouw van de nieuwe voetbalstadions kwam stil te liggen.
