De actualiteit van de ideeën van Rosa Luxemburg
Door Hella Baan
Luxemburg werd geboren in Polen, dat toen behoorde tot het Russische rijk. Alle Polen werden in hun vrijheden beperkt, maar de joden onder hen kregen daarnaast ook te maken met antisemitisme. Om die reden was het opvallend dat Luxemburg als joodse vrouw werd toegelaten op een middelbare school voor meisjes.
Maar het meest opzienbarende was haar keuze voor revolutionaire politiek, die zich in deze periode voor het eerst manifesteerde. Luxemburg stond al tijdens haar schoolcarrière bekend om haar ‘rebelse houding jegens de autoriteiten’. In haar laatste schooljaar was ze vrijwel zeker lid van de eerste Poolse socialistische partij, Proletariat.
Om arrestatie te vermijden vluchtte Luxemburg in 1889 naar Zwitserland. Een paar jaar later verhuisde ze naar Duitsland om actief te worden binnen de Sociaal-Democratische Partij (SPD), toen de grootste arbeiderspartij ter wereld. Hiermee plaatste ze zich ‘in het hart van de beweging’. Campbell beschrijft de richtingenstrijd tussen de revolutionaire en de reformistische vleugel van de SPD. Rosa Luxemburg wist zich binnen enkele maanden te profileren als een vooraanstaand vertegenwoordiger van de revolutionaire vleugel.
De SPD-leiding kon weinig enthousiasme opbrengen voor stakingen en legde de nadruk op parlementaire politiek. In de brochure Hervorming of revolutie? argumenteert Rosa Luxemburg dat hervormingen niet alleen op zichzelf zinnig zijn, maar vooral gezien moeten worden als een brug naar revolutie. In Massastaking, partij en vakbonden beschrijft ze de wisselwerking tussen politieke en economische strijd en de manier waarop beide vormen van strijd met elkaar vervlochten zijn.
Volgens Campbell maakt Luxemburgs ‘diepgaand inzicht in eb en vloed van de arbeidersstrijd’ haar tot een van de belangrijkste theoretici van het marxisme. Ook in de jaren daarna bleef Luxemburg altijd het centrale principe van het marxisme verdedigen dat de bevrijding van de arbeidersklasse slechts het werk van de arbeidersklasse zelf kan zijn.
Luxemburgs stellingname tegen het reformisme bracht haar er uiteindelijk toe de SPD te verlaten. Ze richtte met andere revolutionairen de groep Spartacus op, en in 1918 de Duitse Communistische Partij. Campbell geeft aan dat het hun echter ontbrak aan ervaring, middelen en aanhang.
Hierdoor waren ze, toen na de Eerste Wereldoorlog een revolutionaire situatie ontstond, niet in staat hieraan leiding te geven. Toen Luxemburgs medestander Karl Liebknecht in 1919 voorbarig en zonder overleg een Revolutionair Comité uitriep om de revolutie te organiseren, riep ze verwijtend uit: ‘Is dat ons programma?’
Maar toen de opstand eenmaal was uitgebroken, was ze loyaal. Al snel echter mobiliseerden de SPD-leiders de contrarevolutionaire Freikorps om de revolutie neer te slaan. De Freikorps, die later de kern van Hitlers knokploegen zouden vormen, vermoordden Liebknecht en Luxemburg.
Deze brochure daagt ons uit om na te denken over actuele ontwikkelingen, zoals de Arabische Lente en de stakingen in België en Griekenland. Zoals ‘Rode Rosa’ zegt: ‘De leiding heeft gefaald. Maar de leiding kan en moet opnieuw voortkomen door en uit de massa’s (…) De revolutie zal zich morgen reeds met luide galm verheffen en tot uw schrik onder bazuingeschal verkondigen: ik was, ik ben, ik zal zijn!’
Sally Campbell – A Rebel’s Guide to Rosa Luxemburg is verkrijgbaar bij LeesLinks.
Dit artikel verscheen eerder in De Socialist 242, maart 2012.
- Wil je reageren op dit artikel? Stuur ons een mail.
- Met socialisme.nu en De Socialist proberen we socialistische ideeën toegankelijk te maken voor iedereen. Om dit te blijven doen kunnen we alle hulp gebruiken. Wil jij ons ook steunen? Neem dan een abonnement op De Socialist of word donateur: vul hier het formulier in.