Crisis kapitalisme verre van voorbij

Het is deze week precies vier jaar geleden dat de wereldwijde financiële en economische crisis voor het eerst toesloeg. De enorme verliezen op de aandelenmarkt van de afgelopen week laten zien dat deze crisis nog lang niet voorbij is.
13 augustus 2011

Door Alex Callinicos

De crisis op de beurzen worden vergeleken met financiële crash die werd ingeluid door de val van Lehman Brothers op 15 september 2008. In feite zijn het verschillende stadia van hetzelfde proces.

De crisis begon vier jaar geleden toen Amerikaanse en Europese banken op het randje van de afgrond balanceerden. In de winter van 2008-9 probeerden grote kapitalistische staten hun banken te redden door er geld in te pompen en daarmee de mondiale economie weer te stimuleren. Dit zorgde voor een relatief snel herstel.

Maar het is duidelijk dat het herstel in de twee historische centra van het geavanceerde kapitalisme – de VS en Europa – maar tijdelijk was. De belangrijkste reden hiervoor is dat gewone gezinnen opgezadeld zijn met enorme schulden die ze proberen af te betalen. Daardoor geven ze minder uit en dus daalt de effectieve vraag naar producten en diensten. De crisis op de huizenmarkt is nu zelfs groter dan tijdens de Grote Depressie van de jaren dertig.

Er zijn wel uitzonderingen, zoals Duitsland, dat erin geslaagd is om economisch te groeien dankzij de export naar China. Dat land slaagde er op haar beurt ook in om te groeien dankzij de vele stimulerende maatregelen die de overheid in 2008 en 2009 heeft genomen. Nu heeft zelfs deze economische grootmacht het moeilijk gekregen. Volgens de econoom Nouriel Roubini zou het ondertussen een ‘mission impossible’ zijn om een tweede recessie te voorkomen.

De meest voor de hand liggende weg uit de crisis zou staatssteun zijn, maar dit is nu veel lastiger. Enerzijds omdat het arsenaal aan noodmaatregelen grotendeels al gebruikt is. In 2008-9 zijn rentes vrijwel naar nul bijgesteld, waar ze sindsdien zijn gebleven.

Anderzijds omdat de heersende klasse in het Westen heeft besloten dat niet de economische stagnatie het probleem is, maar de extra leningen die de vorige recessie moesten opvangen.

Vakantie

Dus hebben we nu de grote opmars van bezuinigingen, van Europa de Atlantische Oceaan over. Het belang van het akkoord tussen Barack Obama en zijn Republikeinse tegenstanders in het Congres was dat hij het nu met de Tea Party eens is dat de belangrijkste uitdaging is om het begrotingstekort naar beneden te brengen. Dit betekent snoeien in de sociale voorzieningen.

Ik ben pogingen tegengekomen die willen bewijzen dat dit een soort subtiel plan is om het Amerikaans kapitalisme te redden. Dat is onzin. Alleen de aanhangers van de voodoo economie dat de Republikeinse en Tory partijen domineert, kunnen zich voorstellen dat bezuinigingen op sociale uitgaven economieën kunnen redden die leiden aan een gebrek aan effectieve vraag.

Wat we aan beiden kanten van de Atlantische Oceaan zien is politieke verlamming. De heersende klassen in Europa en de VS zijn zo druk met hun eigen sores bezig, dat ze er niet in slagen een coherente strategie te ontwikkelen.

Dit heeft de financiële markten de ruimte gegeven het spel naar haar hand te zetten. Kredietbeoordelaar Standard & Poor ontnam vervolgens de VS haar triple A status.

In de eurozone is het gebrek aan vertrouwen overgeslagen van de periferie naar grote landen zoals Italië en Spanje. Ondertussen zijn de regeringsleiders op vakantie. Dit alles vindt plaats terwijl het ongelijke herstel van de recessie leidt tot een verschuiving van de economische macht richting het Oosten.

Je zou denken dat deze ontwikkelingen de belangrijkste centra van westers kapitalisme er toe zou bewegen om een tandje hoger te schakelen – maar je zou het mis kunnen hebben.

Niet gek dus dat het Chinese persbureau Xinhua zich zelfverzekerd genoeg voelt om te eisen dat de VS niet ‘boven haar stand’ leeft en dat het uitgeven van dollars onder ‘internationaal toezicht’ wordt geplaatst.

Ik had verwacht dat de ineenstorting van Amerikaanse hegemonie decennia zou duren, maar de geschiedenis versnelt zich.


Lees ook: System failure: Why a global storm has battered the economy