Coronapandemie: wat leren we van het eerste jaar?

Een jaar na het begin van de coronacrisis in Nederland staan we aan het begin van de derde golf. Het leek het kabinet dan ook een goed moment voor verdergaande versoepelingen. Het eerste jaar van de coronacrisis maakt duidelijk dat kapitalisme niet alleen tot rampen leidt, maar ook een levensgroot obstakel vormt om ze het hoofd te kunnen bieden.

Ruim een jaar nadat het coronavirus Nederland bereikte, is een einde aan de crisis nog niet in zicht. Op het moment van schrijven heeft het RIVM vastgesteld dat de derde golf is begonnen. Dat hangt direct samen met het heropenen van de basisscholen op 8 februari. Desondanks gaat het kabinet vrolijk door met het versoepelen van de maatregelen. Middelbare scholen en mbo’s gaan weer gedeeltelijk open en bijna alle contactberoepen mogen weer aan de slag.

Dat is op zijn minst opmerkelijk. In een Catshuisnotitie van afgelopen najaar werd de richtlijn opgesteld dat de eerste versoepelingen mogelijk worden als het aantal nieuwe ic-opnames een week lang onder de tien per dag zou liggen. Deze richtlijn was bedoeld om te kunnen sturen op het aantal ic-opnames in de ijdele hoop het coronavirus op een beheersbare manier te laten rondgaan. Die strategie is totaal in de soep gelopen en heeft geleid tot onnodig veel slachtoffers, een onnodig grote druk op de zorg en een onnodig grote maatschappelijke ontwrichting.

Avondklok

Maar het kabinet bewijst dat het nog stukken roekelozer kan. Er worden nu versoepelingen doorgevoerd, terwijl het aantal nieuwe ic-opnames niet onder de tien, maar tegen de dertig per dag ligt. Daarbij is het absurd dat bijna alle contactberoepen weer aan het werk mogen, terwijl de avondklok gehandhaafd blijft. De verlenging van de avondklok is sowieso onbegrijpelijk: het effect ervan is hoogst onduidelijk en de juridische onderbouwing ervoor deugt niet. Bovendien beweerde Rutte bij de invoering nog dat deze maatregel ook weer als eerste zou worden afgeschaft.

Dit onderstreept opnieuw dat de avondklok een heel ander doel dient. Met een derde golf op komst is het wel zo handig dat ook het aantal uitgedeelde avondklokboetes regelmatig in het nieuws komt. Bizar genoeg blijft de ‘linkse oppositie’ nog altijd achter de avondklok staan, terwijl ze tegelijkertijd pleit voor nog meer versoepelingen dan het kabinet wil. Zo moest ook het hoger onderwijs open.

Alleen Femke van Kooten-Arissen, die je verder nauwelijks links kunt noemen, problematiseerde de onverantwoordelijke versoepelingen en wees erop dat het spelletje dat het kabinet met onze gezondheid speelt voor een toename van het aantal chronische covidpatiënten zal leiden.

Kapitaal

Het coronabeleid van het kabinet is er steeds op gericht geweest om het bedrijfsleven te ontzien. Daarom gokte het kabinet aanvankelijk op een strategie van ‘groepsimmuniteit’, maar dat pakte rampzalig uit. Dit dwong het kabinet in maart 2020 om maatregelen te nemen, maar er kwam geen zero-covid-strategie. In plaats daarvan moest de zorg niet te zwaar belast worden.

Volledig in lijn met het neoliberale denken werd er een balans gezocht waarbij de economie leidend was. Die koers leidde ertoe dat we vrijwel direct na de zomer in een tweede golf terechtkwamen die inmiddels naadloos over is gegaan in de derde. Op die manier heeft de wens van het kabinet om vooral het kapitaal te beschermen heel direct geleid tot onnodig veel maatschappelijke schade.

Datzelfde geldt voor de gevolgen die de neoliberalisering heeft gehad op het zorgsysteem. Decennia aan bezuinigingen hebben het zorgsysteem enorm uitgekleed. Tom Lanoye zette een aantal cijfers op een rij in een vernietigende column over Ruttes neoliberale walhalla. In 2010 waren er in Nederland nog 2.800 ic-bedden. Aan de vooravond van de pandemie waren dat er nog niet de helft. ‘Per honderdduizend inwoners komt dat neer op 6,4. Ter vergelijking met België en Duitsland: die scoren respectievelijk 25 en bijna 30 bedden.’

Vaccinatie

Op dezelfde manier is de basis gelegd voor de hopeloos falende vaccinatiecampagne. De GGD’s zijn namelijk gedecentraliseerd en kapotbezuinigd. Dat decentraliseren is een geliefde truc van Rutte: je gooit verantwoordelijkheden over de schutting, draait de geldkraan dicht en geeft de gemeenten de schuld van de problemen die vervolgens ontstaan. Er was dus geen centraal overzicht of aansturing van de vaccinatiecampagne, waardoor bijvoorbeeld het toewijzen van vaccins aan verschillende regio’s niet gebaseerd kon worden op de lokale behoefte.

Het grootste probleem van de vaccinatiecampagne is echter het enorme tekort aan vaccins. Dat lijkt een objectief gegeven, maar dat is het zeker niet. De Nederlandse staatsvaccinfabriek, die in 2001 werd opgericht, is onder het bewind van Edith Schippers weer geprivatiseerd. Minister De Jonge was bezig om de laatste, kennisgerichte onderdelen te verkopen toen de corona-epidemie uitbrak, waarna de verkoop gestaakt werd. De fabriek zelf is verkocht, maar staat gewoon in Bilthoven en kan dus prima worden gevorderd om vaccins te produceren.

Dat er niet veel meer vaccins worden geproduceerd, heeft niets met productiecapaciteit te maken, maar alles met intellectueel eigendom. De grote farmabedrijven bezitten de vaccins en willen daar zoveel mogelijk winst op maken. Het is daarom verboden voor anderen om de vaccins te produceren. Dat deze bedrijven kiezen voor hun winst boven de mondiale volksgezondheid middenin een ramp, spreekt boekdelen over de fundamentele onmenselijkheid van het kapitalistische systeem.

Eigendom

Maar het wordt nog erger als je je realiseert dat het ‘eigendom’ van deze bedrijven is ontwikkeld met belastinggeld. Het Moderna-vaccin is vrijwel volledig met publieke fondsen ontwikkeld. In totaal is er zo’n 12 miljard dollar aan publiek geld naar de ontwikkeling van covid-vaccins gegaan.

Daar komt nog bij dat veel van het fundamentele onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze vaccins – zoals de mRNA-technologie die in de Pfizer-, Moderna- en AstraZenecavaccins wordt gebruikt – aan publiek gefinancierde universiteiten is gedaan. Grote farmaceuten eigenen zich publiek eigendom toe, maken er megawinsten op voor hun aandeelhouders en laten de schaarste daarom graag bestaan.

En die schaarste is levensgevaarlijk, omdat het virus meer muteert naarmate het meer rondgaat. Hoe langer het duurt voordat iedereen gevaccineerd is, hoe meer mutaties er op zullen treden en hoe groter dus de kans dat er gemuteerde varianten ontstaan die besmettelijker of dodelijker zijn. Maar het grootste risico is dat er mutaties optreden waartegen de vaccins niet meer werken of die mensen kunnen besmetten die al ziek zijn geweest. De Financial Times spreekt van een ‘mondiale race’ tussen de vaccins en de mutaties. Omdat wordt toegestaan dat een kleine groep ultrarijke asocialen op de meest schaamteloze wijze hun zakken aan het vullen is, krijgen de mutaties een ruime voorsprong. Dit onderstreept dat een socialistische benadering op basis van internationale solidariteit de enige effectieve is.

Revolutie

Of het nu gaat om veiligheidsmaatregelen, of de directe zorg aan zieken, of de ontwikkeling en productie van vaccins, of de vaccinatiecampagnes: op elk niveau in deze crisis zien we dat het kapitalisme en het winstprincipe een levensgroot obstakel zijn. Bovendien weten we dat virussen als Covid-19 vaker zullen ontstaan door klimaatverandering en het steeds verder doordringen van de industrie in de leefgebieden van wilde dieren. Wat dat betreft is de coronacrisis een eerste test en na het eerste jaar van deze crisis moeten we concluderen dat het systeem is gezakt als een baksteen.

Aangezien het coronavirus niet bijzonder besmettelijk of dodelijk is – wél in vergelijking met griepvirussen, maar niet in vergelijking met bijvoorbeeld Ebola of SARS – is dat geen geruststellende gedachte. Dit maakt opnieuw duidelijk dat kapitalisme de grootste bedreiging voor de mensheid is. En we bevinden ons momenteel in een historische periode waarin die bedreiging steeds acuter wordt. De grote uitdaging voor links is om een socialistische uitweg te bieden uit deze ellende, maar de gevestigde linkse partijen dragen daar niets wezenlijks aan bij. Dat legt een extra grote verantwoordelijkheid bij activisten die van onderop organiseren.