Coronabeleid: ‘Staat, grijp in’?

Met de winter in aantocht neemt het aantal covid-infecties wereldwijd rap toe. In steeds meer landen worden de maatregelen aangescherpt. De vrees dat de tweede golf heviger zal zijn dan de eerste was, lijkt daarbij waarheid te worden.

De regering heeft de maand oktober gebruikt om de coronacrisis verder uit de hand te laten lopen. Het aantal besmettingen per dag schoot razendsnel omhoog en terwijl ongeveer iedereen alarm sloeg, bleven Rutte en De Jonge er met name op gericht om vooral niet te veel te doen. Hugo de Jonge maakte indruk met zijn onzinnige en schaamteloze opmerking dat extra ingrijpen geen enkel positief effect zou hebben op de hoogte en de timing van de ‘piek’ in de ziekenhuizen. De mensen die deze en volgende week in het ziekenhuis terecht komen, zijn nu toch al besmet, zo wist de minister te vertellen.

Grens opzoeken

Premier Rutte wees zoals gebruikelijk naar het publiek. Hij drukte mensen op het hart om ‘niet de grenzen op te zoeken’. Het is voor gewone mensen altijd belangrijk om het zekere voor het onzekere te nemen. De reden daarvoor is kennelijk dat de regering het tegenovergestelde doet: terwijl de tweede golf al totaal escaleerde, bleef de inzet van het kabinet Rutte om het R-getal nét onder de een te krijgen. Ernst Kuipers bekritiseerde dit beleid in de Tweede Kamer en omschreef het als ‘scherp aan de wind zeilen’. Hij had het ook ‘de grens opzoeken’ kunnen noemen.

De terughoudendheid van de regering om effectieve maatregelen te nemen is gebaseerd op de korte termijnschade aan de economie. Dat dit ten koste gaat van mensenlevens en van de gezondheid van leerkrachten en zorgwerkers, neemt de regering op de koop toe. Ziekte onder zorgwerkers begint daarom nu al een probleem te worden: het virus grijpt nu dieper in de samenleving in. Of dit uitstelgedrag zo economisch is, is overigens nog maar de vraag. Het IMF, waarnaar de regering graag luistert als het weer eens om afbraakbeleid vraagt, waarschuwt althans dat het verstandiger is om kordaat in te grijpen.

Op het moment van schrijven blijft de regering hopen op een wonder en schuift het een beslissing voor nieuwe maatregelen voor zich uit. Op die manier laat het kabinet een situatie ontstaan waarin er straks inderdaad geen andere mogelijkheden meer zijn dan zwaar geschut. Er hadden al weken geleden maatregelen moeten worden genomen die effectiever zijn en minder hard ingrijpen in de levens van mensen.

Effectief beleid

Net als in veel andere delen van Europa lijkt het regeringsbeleid twee standen te hebben. De standaardinstelling is de kop in het zand steken en de problemen vooruitschuiven. In het Verenigd Koninkrijk en Ierland noemen ze dat ‘living with Covid’ en denken ze dat nog zeker een jaar vol te moeten houden. De tweede stand is meer of minder repressie: kroegen en winkels dicht, de bewegingsvrijheid van gewone mensen inperken. Rutte waarschuwde dat we zelfs met een avondklok rekening moeten houden.

Doordat er maandenlang onvoldoende testcapaciteit is geweest, waardoor het virus feitelijk vrij spel had, lijkt er inderdaad een situatie te ontstaan waarin harde ingrepen onafwendbaar worden. Het maatschappelijk leven zal vroeg of laat stilgelegd moeten worden om het virus terug te dringen en containmentpolitiek op basis van grootschalig proactief testen mogelijk te maken. Maar het is onzin dat repressie – laat staan autoritaire symboolpolitiek als een avondklok – het meest effectief is.

Om het maatschappelijk leven stil te leggen zijn drie zaken van belang: het beperken van winkelbezoek, horeca en OV; het stilleggen van bedrijven en het stilleggen van scholen. Het eerste doet de regering maar beperkt en het tweede en derde weigert ze resoluut. Het inperken van de economische activiteit is onbespreekbaar.

Lockdown

Een lockdown verandert daar niets aan: het beperkt gewone mensen alleen maar verder in hun levens. Maar ondertussen worden zij gedwongen om in grote groepen samen te komen op werkplekken en scholen. Dat is ook de reden waarom de regering steeds met de vinger blijft wijzen naar het publiek, terwijl het publiek juist vanaf het begin van de crisis een veel groter verantwoordelijkheidsgevoel heeft laten zien dan de regering.

Daarbij hebben veel werkgevers juist laten zien dat ze geen enkele moeite hebben om hun personeel aan het virus bloot te stellen als dat winst oplevert. Te meer omdat de regering, noch de arbeidsinspectie of het OM ze ooit tot de orde zal roepen.

Daar komt bij dat een lockdown veel mensen extra in de problemen zal brengen. Flexwerkers die hun baan verloren, konden na de eerste golf aanspraak maken op een zeer lage tegemoetkoming van in totaal slechts 1650 euro voor een periode van drie maanden. Op dit moment is er voor hen helemaal geen regeling. Een lockdown zou veel mensen tegelijk in de financiële problemen storten en opsluiten in hun woning.

De roep om eindelijk in te grijpen wordt steeds luider en dat is meer dan terecht. Maar het is belangrijk om daarbij kritisch te zijn op de maatregelen die worden genomen. De regering sorteert er namelijk op voor om onder druk van de publieke opinie impopulaire maatregelen te gaan nemen en opnieuw de verantwoordelijkheid af te schuiven.

We moeten daarom precies zijn in onze eisen: er moet beleid komen dat streeft naar een R-getal van nul; het beleid moet erop gericht zijn om mensen daadwerkelijk in staat te stellen om aan zelfisolatie te voldoen door niet-essentiële bedrijven te sluiten; het beleid moet uitgaan van de welwillendheid van mensen om verantwoordelijkheid te nemen; en werkenden moeten uit kunnen gaan van een volledig inkomen zolang de maatregelen duren.