Communitas: tegenstellingen in beeld

Met levensgrote video-installaties behandelt kunstenaar Aernout Mik actuele sociale en politieke thema’s, zoals de mondiale crisis, het vluchtelingenbeleid, corruptie, oorlog, imperialisme en verzet. Zijn expositie in het Stedelijk Museum is absoluut een bezoek waard.
14 augustus 2013

Door Mike Crosland

De tentoonstellingsruimte is gehuld in stilte. Op één uitzondering na gebruikt Mik geen audio. Zijn beelden vertellen het verhaal. Wat ook opvalt is de omvang van de tentoonstelling, met 13 films. Wil je van iedere film een kwartier bekijken, dan ben je al drieënhalf uur kwijt.

Mik gebruikt meerdere beelden tegelijk. Hij neemt scènes op vanuit verschillende cameraposities en geeft deze weer door het beeld op te delen of op meerdere projectieschermen. Deze techniek is zeer effectief, omdat ze contrasten en tegenstellingen goed zichtbaar maakt, een belangrijk thema in het werk van Mik.

Osmosis, Excess (2005) bijvoorbeeld, begint op het grensgebied tussen de VS en Mexico. We zien Mexicaanse kinderen die, in het schijnbaar idyllische landschap, piñata spelen. Wanneer de camera uitzoomt, blijkt het landschap rondom bezaaid te zijn met roestige auto’s. Deze zijn achtergelaten door Amerikanen die thuis de auto als vermist opgeven en het verzekeringsgeld innen. De scène gaat over naar een apotheek waar verveelde medewerkers omringd worden door kasten vol medicijnen die ze tegen bodemprijzen aan Amerikaanse klanten verkopen.

Het meeste werk van Mik is in scène gezet, maar ook zijn documentaire stukken zijn de moeite waard. In Tongues and Assistants (2013) houden aanhangers van de Pinkstergemeente een dienst in een grote zaal. Bijna allemaal hebben ze hun ogen dicht en niemand communiceert met elkaar. De snelgroeiende beweging van de Pinkstergemeente wordt gerund als een bedrijf en belooft individuele vervulling en materieel succes. Het lijkt de perfecte religie voor ons neoliberale tijdperk.

In een andere documentaire, White Suits, Black Hats (2012), gebruikt Mik archieffilms om een beeld te scheppen van het Nederlandse imperialisme in Indonesië. Twee schermen tonen zeer contrasterende beelden, van de rijke blanke machthebbers en de arme bevolking in erbarmelijke omstandigheden, naast elkaar. Van alle films maakte deze de meeste indruk op me.

Het titelstuk, Communitas (2010), geeft een hele andere boodschap: een boodschap van hoop. Het laat de eerste stappen van democratie van onderaf zien. Gewone mensen, in de meest diverse samenstelling, die de macht nemen over hun eigen leven en hun omgeving. Het verwijst duidelijk naar Occupy en andere protestbewegingen. Het enthousiasme is bijna voelbaar, een gevoel dat wordt versterkt door de twee schermen die de kijker als het ware de scène intrekken. Bij elke beginnende beweging van onderaf heerst er echter ook verwarring en is soms niet duidelijk wat er gebeurt of welke kant het op gaat. Mik schept geen duidelijkheid.

Mik is een getalenteerde filmmaker en een criticus van het kapitalistische system waarin we leven. Hij reflecteert op de wereld vanuit vele invalshoeken. Dit is soms confronterend of huiveringwekkend, maar hij zet altijd aan tot denken.

Aernout Mik – Communitas. Te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam t/m 25 augustus.