Cao-onderhandelingen onderwijs mislukt! Wat te doen?

Op dinsdag 8 april mislukten de cao-onderhandelingen voor het voortgezet onderwijs. We staan op een tweesprong: buigen of barsten. Ofwel docenten buigen mee en we krijgen slechter onderwijs en slechtere arbeidsvoorwaarden, ofwel er komt een nieuwe periode van strijd. Het afgelopen jaar heeft alleen verslechteringen gebracht. Het wordt tijd dat we, net als vorig jaar, onze rug rechten – en dit keer wel doorbijten.

Door Joost Ploeger, werkzaam in het middelbaar onderwijs

Begin vorig jaar was de sfeer elektrisch geladen. Leraren in Actie (LIA) had een staking uitgeroepen voor de eerste drie werkdagen van 2013. Na de aankondiging van de actie door de LIA en het werk van actieve AOb-leden durfde ook de grootste onderwijsbond van Nederland de schouders eronder te zetten, en op te roepen tot een staking eind januari tegen de Wet Onderwijstijd.

Deze wet zou leiden tot een hogere urennorm (1040 lesuren per jaar) en het aantal werkdagen per jaar verhogen zonder compensatie, door domweg vakantiedagen te schrappen. Deze eisen leidden terecht tot veel boze reacties bij het onderwijspersoneel.

Grootste onderwijsstaking ooit

Veel schoolbesturen gaven aan zonder extra geld van de regering niet te kunnen voldoen aan de hogere urennorm. De vakbond van scholieren (LAKS) was terecht bang voor ʻophokurenʼ en had voor de kerstvakantie al opgeroepen tot een staking. Op 26 januari legden meer dan 20.000 docenten van ruim 700 scholen het werk neer.

De staking tegen de Wet Onderwijstijd vormde tevens een belangrijk mobilisatiemoment voor de volgende krachtmeting. De toenmalige minister van Onderwijs Van Bijsterveldt (CDA) wilde een vorm van prestatiebeloning invoeren. Het geld moest uit de eigen begroting worden gehaald. Het kind van de rekening werd het speciaal onderwijs en de bezuinigingen werden gepresenteerd als investeringen en verbetering van arbeidsvoorwaarden.

Op 6 maart, in de grootste onderwijsstaking van Nederland ooit, gaven docenten massaal aan geen behoefte te hebben aan individueel voordeel ten koste van anderen. 50.000 docenten staakten en velen kwamen die dag naar de manifestatie in de Amsterdam Arena.

Gevolgen

Deze stakingen hebben de leraren bijeengebracht. We spraken over de kwaliteit van onderwijs en het recht op goede arbeidsvoorwaarden. Mensen die nog geen vakbondslid waren, werden dat. We hebben onze leerlingen laten zien dat we moeten opkomen voor onze rechten en die van anderen. Veel docenten moesten een drempel over om actie te voeren op de eigen school, maar hebben voor het eerst ervaren wat een staking is. Actieve docenten hebben netwerken gevormd en de afstand tussen de AOb en haar leden is kleiner geworden.

Vanwege de stakingen is een deel van de bezuinigingen op speciaal onderwijs geschrapt. Een ander deel gaat echter wel door en de AOb maakt zich zorgen over het gebrek aan invloed van docenten op de uitvoering en de inrichting van het Passend Onderwijs. Terwijl docenten bezig waren met de examens heeft de Eerste Kamer ook nog snel ingestemd met de controversiële Wet Onderwijstijd van het intussen demissionaire kabinet.

Toch is ook hier de staking nog voelbaar. Er is een meerderheid in de huidige Tweede Kamer voor een aanpassing van de Wet Onderwijstijd. De urennorm en het schrappen van de vakantiedagen staan nog steeds ter discussie. De AOb zegt niet nog meer vakantiedagen te willen inleveren en ook een aantal schoolbesturen geeft aan dat de geschrapte week zomervakantie toch vrij blijft voor leerlingen en docenten.

Nullijn en bezuinigingen

Een aantal jaar geleden is het Convenant Leerkracht gesloten, wat een salarisreparatie inhield voor leerkrachten. Het verschil tussen een docent en een baan met vergelijkbare opleidingseisen in de particuliere sector was te groot geworden. Er dreigde een onoplosbaar lerarentekort.

Volgens de AOb bedroeg de investering in de salarissen krachtens het Convenant Leerkracht 834 miljoen. Door de jarenlange bevriezing van de lonen is deze alweer volledig tenietgedaan door de besparing via de nullijn van 1,47 miljard. De achterstand ten opzichte van ander hoger opgeleiden is niet verkleind maar vergroot. De Onderwijsraad, een adviesorgaan van het ministerie, heeft daarom de alarmbel geluid. Tijdens een onderwijsconferentie afgelopen maand voerde de AOb actie tegen de nullijn, die de regering wil verlengen tot maar liefst vijf jaar.

Veel docenten hebben nu last van een dalende koopkracht, en bezuinigingen op school. De regering heeft haar financiering niet aangepast aan haar eigen beleid: de genoemde salarisreparatie wordt grotendeels betaald door de staat, maar deels ook door scholen. De regering dwingt ouderen langer door te werken, maar houdt geen rekening met de bekostiging ervan in aanpassing van de loonsom. De regering verhoogt de btw, maar de scholen krijgen deze niet vergoed.

Vele scholen krijgen hun begroting niet rond vanwege dit soort maatregelen. De directies verplaatsen het probleem naar het personeel en de leerlingen: meer leerlingen per klas en lessen per week, en minder tijd voor lesvoorbereiding en nakijken, onderwijsondersteuning bij practica, uren voor bijscholing, enzovoorts. Zo groeit de werkdruk voor collega’s die dezelfde onderwijskwaliteit willen blijven geven. Dat betekent nog meer avond- en weekendwerk.

Cao-onderhandelingen mislukt

De bezuinigingen tasten de werksfeer aan. ʻWe kunnen niet andersʼ, zeggen veel besturen. Of: ʻDe begroting moet op orde, want anders bestaan we straks niet meer.ʼ Veel docenten voelen zich machteloos tegen deze argumentatie en stemmen in met verslechteringen op school. Velen vinden het moeilijk om de strijd aan te gaan met de eigen schooldirectie, omdat het probleem wordt veroorzaakt in Den Haag.

De Nederlandse maatschappij is de eigenlijke werkgever van het onderwijs, dat wordt betaald met publiek geld. Maar de vakbonden moeten onderhandelen met een ʻproxyʼ van het ministerie van Onderwijs: de VO-Raad, de ‘werkgeversorganisatie van de schoolbesturen’. Deze heeft hard ingezet: afschaffing van de ouderenregeling (bapo) en meer bewegingsvrijheid voor de schoolbesturen door minder collectieve rechten vast te leggen in een cao.

Uiteraard konden de bonden hier niet mee instemmen en nu is de VO-Raad uit het overleg gestapt zonder naar een tegenvoorstel van de bonden te willen kijken. In een gezamenlijk persbericht laten de AOb, CNV Onderwijs, FvOV en Abvakabo FNV weten dat het niet aanvaardbaar is dat personeel dat al jaren wordt geconfronteerd met de nullijn ook nog moet inleveren op de secundaire voorwaarden.

De vakbonden willen juist vasthouden aan duidelijk vastgestelde regels in de cao. Anders moeten docenten en de medezeggenschapsraad (MR) steeds hun rechten opnieuw verdedigen in onderhandeling met schoolbesturen. Maar docenten zijn te druk bezig met lesgeven om daarop te letten. We hebben recht op een goede cao en arbeidsvoorwaarden. De cao moet de werkdruk begrenzen en de rechtspositie vastleggen van docenten en MR.

Acties

De AOb bezocht de afgelopen maanden scholen in het hele land, om de wensen van docenten te inventariseren voor de onderhandelingen met de VO-Raad. Tijdens de districtsvergaderingen waar vooral (maar niet uitsluitend) leden van MRʼs aanwezig zijn, zijn al acties geopperd. Als de cao afloopt staan alle niet-individueel afdwingbare rechten ter discussie.

De relatief sterke rechtspositie van de MR en het personeel op het gebied van het taakbeleid botst met directies die een school willen draaien als een commercieel bedrijf. Deze zou ter discussie komen te staan als de cao-onderhandelingen mislukken. De oude cao blijft dan gelden voor slechts de individueel-afdwingbare rechten, aldus de cao-onderhandelaar van de AOb tijdens de bijeenkomst op onze school.

De cao-onderhandelingen bleken op 8 april op niets uitgelopen te zijn, en dus zullen er weer acties nodig zijn. De opleving aan strijd vorig jaar laat ook zien dat dat mogelijk is. De infrastructuur is er nog. Activisten hebben elkaars telefoonnummer en emailadres.

Breken met bezuinigingslogica

We staan op een kruispunt. De afgelopen jaren hebben we de hoge werkdruk en de salarisachterstand in het onderwijs op de agenda gezet. Onder druk van personeelstekort is met name aan de salarissen iets gedaan. Door de nullijn zijn echter alle salarisverhogingen verdampt. Door het regeringsbeleid bezuinigen scholen overal en stijgt de werkdruk.

Vorig jaar hebben we netwerken van actieve vakbondsleden opgebouwd. Jonge docenten werden vakbondslid en zagen het nut van organisatie in de praktijk. We moeten inzetten op een redelijke cao: een eind aan de nullijn, behoud van de ouderenregeling om ziekteverzuim tegen te gaan. Daarbij moet de cao zowel de verlaging van de werkdruk (aantal uren voor de klas) als de rechtspositie van personeel en medezeggenschapsraden vastleggen. En de dagen die vrij zijn voor leerlingen blijven ook vrij voor personeel.

Er is geld zat. De schatkist loopt al jaren veel belasting mis door belastingontwijking en –ontduiking van vermogende burgers en bedrijven. Er is geld voor banken, straaljagers, villasubsidie en kroningsfeestjes. Leerlingen hebben recht op goed onderwijs en docenten hebben recht op een goede cao!
____________________________________________________________________________________________________

Lees ook de brochure Van onderop en samen sterk door Maina van der Zwan.

De brochure pleit voor een sterke vakbeweging, nodig om onze belangen te verdedigen. Eén die kracht put uit zelforganisatie op de werkvloer en die strijd als uitgangspunt neemt in plaats van overleg. De brochure is los te koop voor 3 euro (4,50 per post). Bulkbestellingen krijgen een flinke korting. Lees verder en bestel >>

‘Voor al onze vrienden en vakbondscollega’s: dit is een aanrader. We hebben namelijk een lange strijd te voeren en dat kunnen we alleen samen doen.’
Khadija Tahiri, president van de Vakbond van Schoonmakers