‘Bolsonaro ontkent niet alleen de ernst van de pandemie, maar verergert die ook’

Brazilië wordt onder Bolsonaro hard getroffen door het coronavirus. Kees Hoogenboom sprak met activisten Neyde Lanter en Marilu Mont van het Amsterdam Collective for Democracy in Brazil, dat in 2016 werd opgericht. Beiden komen uit Brazilië en wonen nu in Amsterdam.

Brazilië is een van de landen met de meeste coronabesmettingen ter wereld. Hoe verklaren jullie dit?

Marilu Mont: Het is geen verrassing dat Brazilië met een bevolking van ruim 200 miljoen mensen veel slachtoffers van Covid-19 zou hebben. Maar dat het aantal Covid-19gevallen toeneemt, is een politiek probleem. Jair Bolsonaro ontkent niet alleen de ernst van de pandemie, maar draagt   er door zijn woorden, gedrag en daden aan bij dat de gezondheidscrisis alleen maar verergert. Gelukkig kent Brazilië een   nationaal gezondheidsstelsel. Dit stelsel, dat in 1988 is verworven na de val van de militaire dictatuur, biedt gezondheidszorg aan alle inwoners. Het belang hiervan is alleen maar groter geworden door deze pandemie.

Bolsonaro gaat tegen de nationale gezondheidsorganisaties in, door zich niks aan te trekken van het coronavirus. Hij kondigde geen quarantaine aan, maar ging naar buiten om in toespraken te verkondigen dat de bevolking de keuze had tussen werken voor geld of hun gezondheid. Hij volgt in feite dezelfde agenda als Trump. Ook Bolsonaro zet de economie op de eerste plaats, propageerde het gebruik van chloroquine als medicijn tegen het virus en dreigde de WHO te verlaten.

Terwijl de wereld kijkt naar het hoge aantal besmettingen, heeft de Braziliaanse regering ondertussen verschillende wetten voorgesteld die het milieu ernstige schade toebrengen, rechten van de inheemse bevolking afbreken en rechten van arbeiders uithollen.

De economische crisis en de sociale onrust die het virus met zich meebrengt, kan door Bolsonaro ook worden aangegrepen om het leger in te zetten om de orde te bewaren. Dit zou hem alleen maar sterker en machtiger doen voelen. Hij heeft dictaturen altijd bewonderd dus waarom zou hij zelf geen militaire dictatuur afdwingen?

Heeft Bolsonaro nog voldoende steun?

Marilu Mont: Op dit moment wel, maar dat kan natuurlijk veranderen. De steun is vooral te vinden onder het katholieke deel van de bevolking. Met name de rechtervleugel van de katholieke bevolking steunt zijn conservatieve ideeën over het centraal stellen van het gezin en zijn anti-abortus standpunt. Daarnaast zijn er uiterst rechtse groepen die hem steunen en de presidentiële familie heeft zo goed als zeker banden met de georganiseerde misdaad. Het bedrijfsleven ziet vooral kansen door de volledige deregulering van de economie en overheidsbedrijven die geprivatiseerd moeten worden.

Procentueel gezien heeft Bolsonaro de steun van dertig procent van de bevolking. Er is een beweging opgekomen onder de leus ‘Wij zijn 70 procent’, wat betekent dat de meerderheid van de Brazilianen tegen Bolsonaro is. Maar onder die 70 procent vallen ook rechtse partijen die soms tegen hem en soms voor hem zijn. Ze keuren zijn economische agenda goed. De linkse partijen samen, waaronder arbeiderspartij Partido dos Trabalhadores (PT) onder leiding van Lula da Silva, kunnen Bolsonaro niet afzetten. Daarvoor is een tweederdemeerderheid van het parlement nodig.

Of Bolsonaro nog voldoende steun heeft van het leger is onduidelijk. Het leger heeft veel voordeel gehad van de regering van Bolsonaro, zoals een speciale pensioenregeling en verhoging van salarissen. Bolsonaro wist hoe hij hen moest behagen. Velen voelen zich politiek en ideologisch op hun gemak bij zijn conservatieve toespraken en de meesten van hen zijn op de hand van de VS met betrekking tot het buitenlands beleid. Militairen hebben het gevoel dat ze de macht terugwinnen die ze hadden tijdens het militaire regime van 1964 tot 1988. Meer dan 3000 militairen hebben werk in de publieke sector. Dat is meer dan tijdens de militaire dictatuur zelf. Militairen hebben ook macht en prestige binnen in de regering van Bolsonaro. Er loert wel een groot gevaar voor Bolsonaro. Als zijn banden met de georganiseerde misdaad worden bewezen, verliest hij mogelijk de steun van het leger.

Er zijn protesten geweest tegen Bolsonaro, maar ook protesten om hem te steunen. Kunnen jullie uitleggen hoe de krachtsverhoudingen liggen?

Marilu Mont: Tijdens de pandemie waren de eersten die de straat op gingen de pro-Bolsonaro-supporters. Hardcore conservatieve groepen die de pandemie ontkennen. Maar ook aanhangers van rechtse partijen waren op straat te vinden, net als grote en kleine ondernemers. Linkse organisaties hebben de ‘blijf thuis’-strategie gepromoot om het virus geen kans te geven. Met een kakofonie van potten- en pannengekletter hebben veel Brazilianen wel vanaf hun balkons geprotesteerd tegen het beleid. Er zijn ook protesten geweest in steden als São Paulo, Rio de Janeiro en Porto Alegre, maar het is heel lastig omdat bijeenkomsten verboden zijn. Dat maakt het heel erg ingewikkeld voor links om protest te organiseren.

Kan links een vuist maken?

Neyde Lanter: Links heeft het heel erg moeilijk. Het is belangrijk om te zien dat de verkiezing van Bolsonaro het gevolg was van een gewelddadige en zeer goed geplande aanval op linkse en progressieve organisaties. In samenwerking met internationale bondgenoten werd op internet een stortvloed aan nepnieuws uitgestort over de bevolking en werd veel geld geïnvesteerd in de manipulatie van informatie en propaganda. Tegelijkertijd werd een grootschalige campagne opgezet om de regering van de PT ten val te brengen. De voormalige president, Lula da Silva, werd zonder bewijzen veroordeeld en gevangengezet. Het was de bedoeling om te voorkomen dat hij opnieuw president zou worden, omdat hij de verkiezingen waarschijnlijk zou winnen.

Lula da Silva zat bijna 2 jaar in de gevangenis. Sergio Moro, de rechter die hem moest veroordelen, werd door de Braziliaanse pers tot een held gemaakt. Na geholpen te hebben bij de verkiezing van Bolsonaro, werd Moro zijn minister van justitie. Een belangrijke factor in de criminalisering van de PT en voormalig president Lula was de Braziliaanse pers, die grotendeels de belangen behartigt van de elite en geen progressieve regering meer wilde. In feite raakte links na de verkiezingen van 2018 in het defensief, ook al had de kandidaat van de PT 45 miljoen stemmen gekregen en is de PT nog steeds de grootste partij in het Nationaal Congres. De manier waarop Bolsonaro regeert, met een fascistische ondertoon, heeft voor grote verwarring gezorgd binnen links, dat op dit moment niet sterk of verenigd is.

Wat kunnen we vanuit Nederland doen om linkse groepen in Brazilië te steunen?

Neyde Lanter: We hebben bondgenoten nodig om voor gerechtigheid op te komen. Bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag is een aanklacht tegen Bolsonaro ingediend wegens genocide. Het is belangrijk om deze zaak onder de aandacht te brengen. We hebben ook hulp nodig om de schendingen van de mensenrechten aan het licht te brengen. Met name de genocide op de inheemse bevolking en het vermoorden van de zwarte jeugd in de favela’s door de politie.

 

Dit interview werd in juni afgenomen.